Prof. dr. Louk Vanderschuren. Hij is hoogleraar neurobiologie van gedrag aan de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht.
Natuurlijke beloner
De neurowetenschappen tonen aan dat het bezit van de zaak niet per se het eind van het vermaak betekent. Onze hersenen zijn namelijk zó geëvolueerd dat we genieten van de consumptie van dingen die bijdragen aan onze overleving. Het bezit van de zaak (de consumptie) enerzijds, en het daaraan voorafgaande jagen en verkrijgen ervan anderzijds, komen via verschillende hersenprocessen tot stand. Het najagen van natuurlijke 'beloners' zoals eten, drinken, slaap en seks wordt in de hersenen aangestuurd door zogenaamde stimuli: dit zijn zaken die we associëren met de beloner. De neurotransmitter dopamine die dan vrij komt zorgt voor motivatie om de beloner te verkrijgen. De consumptie van de beloner ervaren we vervolgens als prettig door het vrijkomen van endorfinen of cannabis-achtige neurotransmitters.
Zit de behoefte aan bezit tussen onze oren?
Ook stimuli die we door conditionering associëren met beloners kunnen sterke reacties uitlokken: denk aan de kwijlende hond van Pavlov. Het belletje alleen al doet de hond watertanden, ook zonder dat er voedsel volgt. Omdat stimuli dopamine vrij maken krijgen deze op zichzelf ook waarde, zodat mens en dier gemotiveerd worden ervoor te werken. Zo gaan duiven en ratten naar een lampje toe dat voorspelt dat er voedsel aankomt - zelfs als dat naderen 'bestraft' wordt door het dier het voedsel te onthouden. Dit is een natuurlijk en functioneel proces. De mens heeft echter een verraderlijke geconditioneerde stimulus uitgevonden die op zichzelf waardeloos is, maar die ons in staat stelt zaken te ondernemen die ons welzijn en onze overleving bevorderen: geld.
Verraderlijke motivatie
Dr. Mariette van den Hoven vroeg aan u waar ons onverzadigbare verlangen naar geld vandaan komt, zoals we dat zien bij gokkers. Vanderschuren: "Geld is op zichzelf waardeloos: je kunt het niet eten, het is geen fijn gezelschap en je kunt er ook niet mee paren. Omdat geld een geconditioneerde stimulus is heeft het een uitermate sterke invloed op ons gedrag. Dit verklaart waarom het najagen van geld voor sommigen zo belangrijk is en de uitwassen in de financiële wereld zijn daar een ontluisterend voorbeeld van. Onze gecompliceerde beschaving heeft hier de evolutie ingehaald door processen in de hersenen te activeren die eigenlijk voor iets anders bedoeld waren. Ook bij gokken lijkt een natuurlijk proces gekaapt te worden. Tenzij je het spelletje leuk vindt en het niet erg vindt om een pak geld te verliezen heb je in een casino niets te zoeken. Onderzoekers aan de universiteit van Cambridge ontdekten het zogenaamde 'near-miss effect': het gevoel dat je hebt als je bijna gewonnen hebt en waardoor je nog een keer wil spelen. Kennelijk is het zo dat 'bijna winnen' bepaalde delen van de hersenen actief maakt die betrokken zijn bij motivatie. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat bijna winnen in bepaalde situaties (zoals bij het oefenen om raak te gooien) een goed teken is, namelijk dat er vooruitgang wordt geboekt bij het aanleren van een vaardigheid. Omdat er bij gokken geen sprake is van oefenen of van een vaardigheid, is een positief leersignaal in deze context misleidend, maar het zorgt er wel voor dat je verder blijft spelen. Ons brein is prachtig; het meest gecompliceerde natuurverschijnsel dat er bestaat. Maar door sommige zaken in onze ingewikkelde samenleving wordt dat prachtige brein soms lelijk op het verkeerde been gezet."
Volgende week
In het volgende blog over 'Bezit' gaat MA Europees Constitutioneel Recht Mariana Gkliati in op de kern van het recht op bezit vanuit een Europees rechtelijk standpunt.
De voorgaande blogs over bezit:
