Wetenschap en activisme kunnen goed samengaan. Het beeld van wetenschappers die niets meer doen dan sèc de feiten achterhalen en verklaren klopt niet altijd. Wetenschappelijk onderzoek is vaak verbonden aan politieke keuzes, en activisme gaat zelfs nog een stapje verder. Belangen, onzekerheid en risico's spelen vaak een grote rol. Kijk bijvoorbeeld naar het toenemende belang van duurzaamheid, bij uitstrek een vakgebied laat zien dat wetenschap soms niet eens waardevrij kan zijn. Er worden veel politieke keuzes aan verbonden of gaan eraan vooraf. Wetenschap is dus vaak verweven met maatschappelijke kwesties. Deze week kijken we daarom in deze serie vrouwen in de wetenschap naar activisme in de wetenschap met betrekking tot de belangen van vrouwen. Wat zijn daarin de mogelijkheden en de dilemma's?
De grenzen van wetenschap
Als een wetenschapper geld krijgt van de farmaceutische industrie en daardoor met gekleurde onderzoeksresultaten komt, dan gaan er direct alarmbellen rinkelen. Maar wat als de overheid wetenschappers inhuurt? Of als een wetenschapper na afloop van zijn onderzoek toestemming geeft om de resultaten te verwerken in een campagne van een NGO? Ook kan de wetenschapper zelf een activistische houding innemen, bijvoorbeeld door een brief naar een krant of politicus te sturen en zich te mengen in het publieke debat. Het combineren van wetenschap en activisme brengt risico's met zich mee. Want hoe kan je objectief onderzoek doen, terwijl je een duidelijk maatschappelijk doel voor ogen hebt? Geschiedkundige Raf de Bont doet onderzoek naar wetenschappers die werkzaam zijn voor natuurbeschermingsorganisaties. Het valt hem op dat bijvoorbeeld in documenten van het WNF de taal vaak verre van neutraal is. Het is interessant om te kijken naar hoe wetenschappers omgaan met dit spanningsveld. Maar kan wetenschap ooit echt objectief zijn? Zelfs als je probeert je persoonlijke overtuiging zoveel mogelijk buiten het onderzoek te houden, bijvoorbeeld door het doen van dubbel blind onderzoek, maak je keuzes in wat je onderzoekt en wat je met je onderzoeksresultaten doet. Wetenschapsfilosoof Jerome Ravetz stelt in zijn lezing dat wetenschap nooit helemaal objectief en waardevrij is. Bij onderwijs in de wetenschap moeten we volgens hem thema's en vraagstukken behandelen die technologische en sociale aspecten hebben en erkennen dat ze dus politiek geladen zijn.
Een pil voor maagdelijkheid?
Soms moet je als wetenschapper lastige keuzes maken als je in aanraking komen met maatschappelijke kwesties. Gynaecoloog Ineke van Seumeren werkt bij het UMC en krijgt per jaar zo'n 20 verzoeken van moslimmeisjes voor maagdenvliesherstellende operaties. Moet je zo'n verzoek inwilligen? Het is niet medisch noodzakelijk. Aan de andere kant is het in sommige culturen erg belangrijk om maagd te zijn voor het huwelijk en kan het problematisch zijn voor de meisjes zelf. Ongeveer de helft van deze verzoeken wordt ingewilligd. Als alternatief voor deze ingrijpende operatie biedt van Seumeren een pil aan met de kleurstof karmijn, die een half uur na het inbrengen zorgt voor een rode afscheiding. Hiermee kunnen meisjes een bloeding nabootsen. Het ontwikkelen van de pil kwam vanuit een maatschappelijke vraag en is verbonden aan bepaalde waarden en dilemma's waarmee artsen in aanraking komen. Tegelijkertijd zit van Seumeren in het bestuur van Mythe Ontkracht, een stichting die de maagdelijkheidsnorm en het taboe op seksualiteit ter discussie wil stellen. Hiermee mengt ze zich vanuit haar wetenschappelijke achtergrond in het publieke debat en zet ze zich in voor de autonomie van vrouwen. Onderzoek vindt altijd plaats in een sociale context en het is daarom goed dat wetenschappers zich inzetten voor het aankaarten van maatschappelijke problemen.
Meer weten? Van Seumeren gaf een lezing bij Studium Generale over de maagdenvlies pil en andere gezondheidskwesties met betrekking tot vrouwen. Wie zijn de andere wetenschapsactivisten van Studium Generale? Marjan Minnesma studeerde bedrijfskunde en helpt bedrijven die bezig zijn met duurzaamheid om sneller te kunnen opschalen, zie hier haar lezing. Kijk ook de lezing van antropoloog dr. Gerdien Steenbeek, die onderzoek deed naar de werkomstandigheden in (illegale) kleding ateliers in Mexico en betrokken was bij de oprichting van de Schone Kleren Campagne.
Wetenschap en activisme kunnen, mits het op de juiste manier gebeurt goed samengaan. Het is goed als wetenschappers niet blijven hangen in de academische wereld, maar actief proberen met hun onderzoeksresultaten maatschappelijke veranderingen teweeg te brengen.
Nienke de Haan, stagiaire bij Studium Generale maakt wekelijks een blog over vrouwen in de wetenschap. Zie hier voorgaande blogs:
- 8 maart Vrouwen in beeld
- 15 maart Rolmodellen in de wetenschap
- 29 maart Moeder én/of wetenschapper?
- 5 april Een vrouwelijke ontdekkingsreiziger als rolmodel
- 11 april Johanna Westerdijk, de eerste vrouwelijke hoogleraar van Nederland
- 19 april 'En ze kan ook nog lekker koken': berichtgeving over vrouwen in de wetenschap
- 26 april Discriminatie aan de universiteit? De rechter oordeelt
- 3 mei Emancipatie: daar zijn we klaar mee. Toch?
- 10 mei Colleges volgen vanachter een gordijn
- 17 mei Techniek voor meisjes
- 24 mei Wetenschap en activisme
- 31 mei Women at the top: do it yourself!
- 7 juni Stereotypen en vooroordelen, waarom kunnen we er niet omheen?
- 14 juni Gender en etniciteit in het hoger onderwijs
- 21 juni Vrouwen in de wetenschap
