Lachen en huilen
Van pasgeboren baby's tot aan politici die in een zware verkiezingsstrijd zijn verwikkeld; iedereen ervaart de emotie van een lach en een traan. Opvallend is daarmee wel dat in tijden van verkiezingen lachen vaker voorkomt dan huilen. Lachen creëert meer sociale cohesie dan huilen. Waar komt dat door en hoe zit de vork precies in de steel bij kinderen?
Prof. dr. Willem Koops, universiteitshoogleraar Ontwikkelingspsychologie aan de UU ging woensdagavond bij de eerste lezing in de lezingenreeks 'Lachen en huilen' in op de ontwikkeling hiervan bij kinderen. Tegen deze achtergrond stelde hij het publiek de kritische vraag: hoe functioneel is een lach en een traan? Hoe ontwikkelt een dergelijke gemoedstoestand zich?
Helmuth Plessner
Koops ging te rade bij de filosofie. Zo'n zeventig jaar geleden hield Helmuth Plessner (1892) zich al bezig met dit gecompliceerde vraagstuk. Zijn gehele onderzoek is opgenomen in het boek Lachen und Weinen(1941). Hierin betoogt Plessner dat lachen en huilen typisch, menselijke reacties zijn. Het zijn oprechte uitingen die de mens niet geheel onder controle heeft. Je lichaam geeft antwoord op een vraag die jijzelf niet kunt beantwoorden of daartoe kunt besluiten en bevrijd je van een spanning. Lachen en huilen zijn twee moeilijk te beheersen expressievormen. Denk bijvoorbeeld aan huilen van geluk of aan bizarre situaties waarbij iemand de slappe lach krijgt tijdens een uitvaart. Een uitlating als deze lokt dubbelzinnige gevoelens uit. Plessner concludeert hiermee dat zowel het lachen als het huilen een gevoelsmatige vorm van gedrag is. Gaat dit voor kinderen ook op?
Lachen en huilen in de kinderschoenen
Lachen en huilen zijn twee voorname uitingen van de mens. Met deze vormen van expressie groei je op en word je oud; ze vormen een rode draad door het leven van de mens. Koops stelt dat lachen en huilen beide verbonden zijn met emoties waarop we kunnen terugvallen. Een pasgeboren baby begint zijn leven met het opzetten van een enorme keel, soms tot vervelends toe voor jonge ouders. De eerste, vaak geromantiseerde, glimlach die vervolgens na de geboorte verschijnt, is volgens Koops niets meer dan een vorm van reflexief gedrag. De glimlach is simpelweg een aangeboren reactie van baby's. Zelfs wanneer een kindje blind is zal hij of zij naar zijn moeder glimlachen. De eerste tekenen van contact, wat als een vooruitgang wordt beschouwd, is reeds na een aantal weken vast te stellen. Pas na een halfjaar zal een baby echt reageren op de glimlach van zijn ouders, waardoor echte interactie ontstaat.
Baby's hebben een bijzonder lach- en huilmechanisme. Zo huilen zij in hun eerste levensfase vaak zonder tranen te produceren. Deze vorm van huilen wordt door wetenschappers gezien als een vorm van communicatie. Het blijkt dat baby's in hun huilen overeenkomsten laten zien met de intonatie van hun moeder. Een concreet voorbeeld hiervan is het verschil tussen Duitse en Franse baby's. Al na ongeveer vier dagen huilen Duitse pasgeborenen anders dan hun Franse leeftijdsgenoten. Het traanloos huilen van baby's kan dus worden gezien als een voorloper van de moedertaal. Vanaf de peuterfase, rond de twee jaar, produceren kinderen meer tranen en minder geluid. Daarna neemt het volume van het huilen juist weer toe omdat kinderen een empatisch vermogen ontwikkelen, waarmee het emotionele gevoel van een kind groeit. Een kind begint dan in te spelen op de aandacht die zij krijgt wanneer ze huilt
Een gevoel van saamhorigheid?
Koops bestempelt de twee gevoelsuitingen lachen en huilen als spontaan en sociaal. Hij ziet daardoor een zekere verwantschap tussen de twee gemoedstoestanden van de mens. Naar zijn mening geeft een mens zich over aan deze 'sponante reactie'. Net als Plessner ziet Koops lachen en huilen als vormen van gevoelsmatig, instinctief gedrag. Zowel bij lachen als bij huilen wordt er een expressieve waarde geschept waardoor een sociale band ontstaat. Wanneer men samen lacht of huilt, voelen diegenen een diepe verbondenheid. Daarmee heeft het huilen wel een streepje voor op het lachen. Huilen bezit namelijk een diepere vorm van saamhorigheid dan lachen. Het is per slot van rekening niet voor niets dat een aantal politici als Hillary Clinton wél een traantje laat op nationale tv om net die paar extra stemmen te winnen….
De lezing van Koops in de serie 'Lachen en huilen' kun je hier terugzien. Op 19 september 2012 zal prof. dr. Marcel van Aken ingaan op de ontwikkeling van het karakter.
