De zwerm
Wat maakt dat vogels elkaars gedrag zo kunnen kopiëren? Spiegelneuronen zijn essentieel voor de mogelijkheid je in te leven in de ander, te beleven wat de ander beleeft. Zouden deze neuronen een rol spelen bij de vorming van zwermen? Het is lastig de hersenactiviteit van een vliegende vogel te meten. Wel is bekend dat vogels spiegelneuronen hebben. Deze spelen een rol bij het leren fluiten. Ook voor onze ontwikkeling zijn spiegelneuronen een belangrijk element. Ze maken mogelijk dat we dingen kunnen leren, en anderen kunnen begrijpen en imiteren. Maar hoe werken die spiegelneuronen precies? En zijn we echt zo afhankelijk van spiegelneuronen om goed te functioneren in een sociale omgeving?
Ontwikkeling
Spiegelneuronen zijn neuronen die actief worden zowel bij het uitvoeren van een handeling als bij het waarnemen van diezelfde handeling. Neurowetenschapper prof. dr. Christian Keysers vat in zijn lezing in de reeks De zwerm het ontstaan van deze spiegeling samen in één zin, de 'Hebbian hypothesis': 'What fires together, wires together.' Een baby die haar handen beweegt en daarnaar kijkt, stimuleert respectievelijk motorische en visuele neuronen. Doet ze dit vaak genoeg, dan versterkt dat de verbinding tussen deze neuronen en zal activatie van het ene soort neuronen voldoende zijn om de andere ook te activeren. Uit onderzoek is gebleken dat bij mensen, maar ook bij apen en ratten, de hersengebieden die actief zijn bij het uitvoeren van handelingen, overlappen met gebieden die actief zijn bij de waarneming daarvan. Niet elke handeling die we zien, voeren we zelf uit. Gelukkig maar, anders zouden we elkaar alleen maar aan het imiteren zijn. Bij observatie 'lekt' het hersensignaal niet door in het lichaam, bij het uitvoeren van een handeling wel.
Niet alleen handelingen
In onze ontwikkeling raken niet alleen beweging en het observeren daarvan met elkaar verbonden. Voor gevoelens en emoties geldt hetzelfde. Een opmerkelijk verschil met handelingen is dat gevoelens die we bij anderen zien vaak wel 'doorlekken' in ons eigen lichaam. Als we iemand zien glimlachen, glimlachen we bijna automatisch terug, een huilende vriend of vriendin brengt de tranen bij jezelf ook naar boven en als je iemand zijn nagel ziet afscheuren is het moeilijk een pijnlijke grimas bij jezelf te onderdrukken. De oorzaak hiervan is misschien dat gevoelens en emoties, in tegenstelling tot handelingen, vaak niet met de fysieke omgeving interfereren. Het laat zien dat spiegelneuronen niet alleen op cognitief niveau een rol spelen, en dat je dus 'weet' wat de ander meemaakt, maar dat je het ook echt voelt, beleeft. Met andere woorden, het stelt de mens in staat tot empathie: we begrijpen de ander niet alleen, we kunnen met hem meevoelen.
Empathie is niet voor iedereen
Maar er zijn toch ook genoeg gevallen waarbij we onze emoties niet delen? Keysers legt uit dat er factoren zijn die empathie verminderen. Bij een van zijn experimenten liet hij mannen en vrouwen een spelletje spelen met twee mensen, één aardig en eerlijk, de ander gemeen. Daarna mat hij hun empathisch vermogen. Het bleek dat de gemene persoon op minder empathie kon rekenen tijdens de test dan de aardige persoon. Opvallend was dat vrouwen alsnog aanzienlijk meer empathie voor de gemene persoon konden opbrengen dan mannen. Naast de kwaliteit van de relatie speelt ook de sociale groep waar je bij hoort een rol. Mensen van binnen de groep kunnen rekenen op meer empathie dan mensen daarbuiten.
Wat is nu het verband tussen spiegelneuronen en de vorming van zwermen? In ieder geval zijn spiegelneuronen bepalend voor het vermogen ons in te leven in de acties, gevoelens en emoties van de ander. Ze helpen dus zeker bij het synchroniseren van gedrag en maken daarmee wellicht ook iets duidelijk over het fenomeen van de zwerm.
Ben je benieuwd naar spiegelneuronen en psychopaten? Of wil je weten hoe je empathie bij ratten kan testen? Kijk dan hier de lezing terug.
