De zwerm
Als je bijvoorbeeld drie v's tekent die met de punten naar buiten wijzen en met opening naar elkaar zijn gericht, zien we daar al snel een driehoek in. Maar betekent dit dat die driehoek er ook is? Hetzelfde principe geldt voor zwermen. Een zwerm is een eenheid die zich vormt uit een veelheid. Wij nemen een eenheid waar, maar is die eenheid er ook? Zit de zwerm in ons, of is de zwerm 'out there'?
Hoe zien wij?
'Hoe zien wij?' vraagt dr. Rick Dolphijn zich af bij de zesde lezing in de reeks over De zwerm. Om deze vraag te beantwoorden is het van belang in te gaan op de manier waarop wij waarnemen. Het voorbeeld van de driehoek toont aan dat wij zelf vaak informatie creëren die niet per se aanwezig is in het object als zodanig. Tijdens het waarnemen brengen we onderscheidingen en begrenzingen aan, ook al zijn die scheidingen en grenzen niet aanwezig in het waargenomen object. De beelden en dingen die we zien bestaan niet, maar worden gemaakt op het moment wij een relatie aangaan met onze omgeving. 'I don't believe in things', citeert Dolphijn daarom Gilles Deleuze. Uit de waarneming creëren we een waarheid die het gevolg is van het medium (en daaronder schaart Dolphijn onder andere onze zintuigen, technologische middelen en kunstuitingen), en deze waarheid is dus per definitie een abstractie.
Zelfs voor onze eigen identiteit, ons 'ik-gevoel', geldt dat zij een abstractie is en tot stand komt in de onderscheiding van andere dingen: 'Ik ben slechts waarneembaar in de wijze waarop men mij onderscheidt', aldus Dolphijn. De titel van de lezing, 'I am a crowd' slaat op onze identiteit, die eigenlijk bestaat als veelheid van constructies en wordt waargenomen als eenheid. Je kunt je dus afvragen of een veelheid een eenheid is, zoals bij zwermen, maar je kunt je andersom ook afvragen of een eenheid niet eigenlijk een veelheid is.
Een vals dilemma
Als we zien dat waarheid wordt gemaakt in het proces van waarneming, moeten we concluderen dat de vraag of zwermen in ons zitten of er echt zijn, een ongegronde vooronderstelling bevat. De vraag vooronderstelt een dilemma dat er niet is: het is niet of/of. In de waarneming wordt de waarheid gecreëerd en dus zien wij wat waar is. Vanuit een veelheid creëren wij eenheid. Er kan geen verkeerd antwoord zijn op de vraag of die eenheid er is, omdat de vraag zelf verkeerd is.
De lezing van dr. Rick Dolphijn kun je hier terugzien. Komende woensdag spreekt econome en filosofe dr. Liesbeth Noordegraaf-Eelens over zwermgedrag op de beursvloer. Meer weten over waarnemen en de constructie van wat wij zien? Kijk dan eens bij de serie over visuele geletterdheid, Geloof je ogen niet.
