Verkenners in de wetenschap
Tenminste, dat werd je verteld als je opgroeide onder het Sovjetregime. Prof. dr. Dina Siegel kan zich nog herinneren dat ze dan ook verbaasd was toen ze op weg naar school duistere figuren bezig zag met duistere zaakjes. De propaganda en de beelden die ze waarnam congrueerden niet met elkaar. De propaganda had er niet verder naast kunnen zitten. De Russische maffia is een ontzettend machtige organisatie, zowel onder het Sovjetregime als na de val daarvan. Maffia kan een samenleving bederven, maar tegelijkertijd is het een spannend, mysterieus fenomeen. Wat weten we eigenlijk van de maffia? Prof. dr. Siegel maakte de Russische maffia in Moskou en St. Petersburg van dichtbij mee en gidste ons tijdens de vierde lunchlezing langs de fascinerende cultuur en rituelen van de Vory v Zakone.
Een schaduwsamenleving
De Vory v Zakone is bijna een schaduwsamenleving. De leden hebben een eigen jargon, bijnamen en kenmerkende tatoeages. Als voorbeeld toonde Siegel een foto van een jongeman met een tatoeage van een Russische orthodoxe kerk. Het aantal torens van de kerk gaf aan hoe vaak hij in de gevangenis is beland. Hoe vaker, hoe beter. Het blijft natuurlijk niet bij uiterlijke kenmerken. Er bestaat een gedragscode en een eigen manier van communiceren. Wie meewerkt met justitie staat een zware straf te wachten en ook in Rusland hebben ze een vorm van omertà, een zwijgplicht voor iedereen die binnen de invloedsfeer van de maffia ligt. Een beetje maffia zorgt daarnaast voor haar eigen financiële adviseurs, consultants en artsen. Er is een sterke hiërarchie en besluiten moeten altijd van bovenaf goedgekeurd worden.
Interessant waren ook de ontwikkelingen die Siegel waarnam. De tatoeages zoals die van de jongeman zijn na de val van de Sovjet-Unie minder in trek bij maffiosi. Tegenwoordig vind je tekenen van georganiseerde misdaad eerder terug in bepaalde attributen. Zo rijden er in Moskou en St. Petersburg dure auto's rond met een soort 'inktvlekje'. Als politieman doe je er verstandig aan zulke auto's niet te bekeuren voor iets onbenulligs. Een andere ontwikkeling is de toename van investeringen in legale organisaties zoals de politiek en allerlei bedrijven. Een allerminst wenselijke ontwikkeling.
Plan van aanpak
Maar hoe ontdek je dit soort gebruiken en gewoonten van criminelen en wat is de meerwaarde? Prof. Siegel kon moeilijk Russen opzoeken en vragen of ze toevallig lid zijn van de Vory v Zakone. Daarom stelde ze zich voor als schrijfster. Ze heeft het voordeel dat ze Russisch spreekt en toen ze eenmaal vertrouwen had opgebouwd, kon ze gaan observeren. Door dit participerende onderzoek wordt informatie bekend die anders verstopt zou blijven achter de cijfers. Dat is precies de waarde van de antropologie voor de criminologie en het recht. In de culturele criminologie kijk je niet naar de cijfers maar juist achter de cijfers door middel van etnografisch onderzoek. Etnografisch onderzoek is een combinatie van participerende observatie en discoursanalyse, analyse van bronnen, geluiden en beelden. De inzichten worden gehaald uit wetenschap, kunst, literatuur, architectuur, muziek en filosofie, met accenten op groepen, percepties, fenomenen, maar ook gevoelens, angsten en fascinaties.
Wil je het hele verhaal van prof. Siegel horen en zien? Kijk de lezing dan hier terug en bepaal zelf hoe de cultuur van de Russische maffia zich verhoudt tot films en series als The Godfather, The Sopranos en James Bond.
