Filosoof Jerome Ravetz ontwikkelde het concept 'post-normale wetenschap'. In deze tak van wetenschap zijn “facts uncertain, values in dispute, stakes high and decisions urgent". Ravetz is fellow bij het Descartes Instituut. In de serie Lokaal mondiaal legde hij uit waarom duurzaamheidsvraagstukken een post-normale benadering nodig hebben: “Sustainability is all about managing the uncertainties and complexities of our local challenges.” We interviewden Ravetz een dag na zijn lezing.
Mr. Ravetz, wat vond u van gisteravond?
Ik heb genoten, een mooie zaal met enthousiast publiek. Het was inspirerend.
Waarom heeft het Descartes Instituut u uitgenodigd?
Ik ben uitgenodigd om te werken aan het project Science in Transition. Samen met prof. Frank Miedema, prof. Frank Huisman en prof. Wijnand Mijnhardt gaan we tijdens dit project in op veranderingen in wetenschap. Aan de hand van drie paren thema's willen we nadenken over een programma voor de transitie naar post-normale wetenschap: imago en vertrouwen, kwaliteit en corruptie, en communicatie en democratie.
Daarnaast wil ik vooral veel mensen ontmoeten en spreken. Ik zal in april, mei en juni workshops geven aan studenten en docenten en het forum over de transitie naar post-normale wetenschap voorbereiden dat in november plaatsvindt. Het doel van al deze inspanning is om een open dialoog te stimuleren over nieuwe, grote vraagstukken in de wetenschap. Hoe ga je om met onzekerheid in de wetenschap als de belangen groot zijn en beslissingen niet lang op zich kunnen laten wachten? Hoe bepaal je waar prioriteiten liggen, terwijl wetenschap waardenvrij zou moeten zijn? Vooral in duurzaamheidsvraagstukken zijn deze vragen belangrijk. We moeten deze dilemma's leren begrijpen en de wetenschappelijke praktijk daarop inrichten. Nu schort het daar nog aan.
Maar wetenschap wil onzekerheid toch juist terugdringen en dat op een waardenvrije manier?
Niet alles laat zich onderwerpen aan dat beeld van wetenschap. Het klimaat is niet na te bootsen in een laboratorium onder controleerbare omstandigheden. Als je daar onderzoek naar doet, weet je nooit of je alle beïnvloedende factoren meeneemt en of je ze het juiste gewicht geeft. We moeten erkennen dat waarden een belangrijke rol spelen in de wetenschap. Wetenschap is niet geheel objectief. Ook onzekerheid hoort erbij. Als je dat niet erkent, loop je het gevaar dat je verwachtingen wekt die niet waargemaakt kunnen worden. Daardoor kunnen mensen gedesillusioneerd raken.
Hoe communiceer je die onzekerheid zonder mensen cynisch te maken en ze het idee te geven dat wetenschappers 'ook maar wat doen'?
Dat blijft lastig. Toch moet je die boodschap uitdragen, anders verliest de wetenschap op lange termijn vertrouwen. Je maakt jezelf ongeloofwaardig als je doet alsof wetenschap 'de waarheid' in pacht heeft. Helaas kun je inderdaad niet garanderen dat deze boodschap van onzekerheid zich tegen je keert en mensen cynisch worden ten opzichte van wetenschap en haar beoefenaars.
U stelt een nieuwe methodologie voor, post-normale wetenschap. Waarom hebben we dat nodig?
We moeten ons bewust zijn van de aard van hedendaagse problemen en onderwerpen van wetenschappelijk onderzoek. Die vereisen een andere wetenschappelijke praktijk. Ik noemde het klimaat al even, een ander voorbeeld is obesitas. Als je dat probleem wilt aanpakken, is het niet voldoende om voeding en de werking van het lichaam te onderzoeken. Obesitas hangt, net als het klimaat, samen met maatschappelijke en politieke factoren. Je moet dus ook de rol, de belangen en de macht van de junkfood industrie begrijpen. Veelzijdige onderwerpen vragen om een veelzijdige aanpak. Dat maakt de rol van de wetenschapper wel lastig. Studenten moeten daarop getraind worden.
Dat vereist goed wetenschapsfilosofisch onderwijs, zo lijkt het. Vindt u dat dit genoeg aandacht krijgt aan de universiteit?
De meeste wetenschapsfilosofie waar academici mee te maken krijgen in hun opleiding gaat over andere zaken. Hopelijk gaat dat veranderen. Om dat proces kracht bij te zetten ben ik hier.
Wat kan Studium Generale doen?
Studium Generale doet volgens mij al erg goed werk. De zaal zat gisteravond vol en je merkt dat de studenten enthousiast zijn over het onderwerp door de vragen die ze stellen. Het kritisch vormen van studenten is en blijft belangrijk, en ik denk dat Studium Generale daar een belangrijke rol in speelt.
Deze column verscheen ook als bijdrage in het Studium Generale Magazine.
