De uitbraak van een enge, besmettelijke ziekte is een populair onderwerp voor op het witte doek. Het zorgt voor spannende films, al zijn ze meestal over de top: het fictieve pathogeen verandert mensen vaak in zombies. Bij Contagion (2011) pakte men het serieuzer aan, wetenschappers werden ingeschakeld 'to get the science right', aldus de regisseur. Het resultaat is een realistische thriller over een dodelijk virus dat zich razendsnel over de wereld verspreidt. Met die kennis in het achterhoofd schoven de bezoekers van Movies & Science, zeker tijdens het eerste uur van de vertoning, nerveus op de stoelen.
Aanraken is dodelijk
Het verhaal begint met een hoestje. We zien hoe een Amerikaanse vrouw grieperig thuiskomt van een zakenreis naar Hong Kong. Het duurt niet lang voordat ze een toeval krijgt en het schuim haar op de mond staat. Ze bezwijkt in rap tempo aan haar symptomen, net als haar zoon en mensen die ze tijdens haar reis heeft ontmoet. Een reeks van zorgvuldig gefilmde scènes benadrukken dat alles in de wereld een potentieel doorgeefluik voor het dodelijke virus is: deurknoppen, creditcards, lege glazen, servetten, een bakje pinda's in een bar, vliegtuigen, handdrukken en seks. De regisseur jaagt je de stuipen op het lijf, gewoonweg door mensen in beeld te brengen die dingen aanraken.
Virussen zijn niet alleen de slechterik
“Dames en heren, ik merkte al snel hoe u ophield met kuchen.” Prof. dr. Albert Heck (Scheikunde, UU) legt na afloop de vinger op de zere plek: deze film maakt je bewust van hoe besmettelijk wij eigenlijk zijn. Als onderzoeker is hij vooral gefascineerd door virussen en bestudeert hij hoe ze zich voortplanten. “Ik heb respect voor virussen, het is mooi om te zien welke moleculaire trucjes ze gebruiken om het systeem van hun gastheer plat te leggen.” Heck benadrukt hoe goed de film in elkaar zit. De vele problemen rondom de uitbraak worden belicht. Het virus is genadeloos, miljoenen mensen wereldwijd raken besmet. Medewerkers van het CDC (Center for Disease Control and Prevention, oftwel het Amerikaanse RIVM) en de WHO (World Health Organization) werken non-stop om de oorsprong van de ziekte te identificeren en zo een vaccin te maken. Ze worstelen, want hoe houden ze het publiek op de hoogte zonder paniek te zaaien?
Alle paniek is menselijk
“Ik ben gespecialiseerd in eiwitten van virussen, maar er had nu ook een psycholoog voor de zaal kunnen staan,” erkent prof. Heck. Het is fascinerend om te zien hoe de chaos van alle doden, het gebrek aan voorzieningen en medicijnen, uitmondt in rellen en plunderingen. Het motto van de film is niet voor niks 'Nothing spreads like fear'. Het is beangstigend om te zien hoe de sceptische blogger Alistair Krumwiede online en via pamfletten leugens verspreidt over een plottende overheid en over een mogelijk homeopathisch redmiddel. De reactie van mensen op de uitbraak is voer voor discussie op zich.
Bètawetenschap in beeld
Contagion bevat een aantal sterke staaltjes wetenschapscommunicatie. Zo legt het personage van Kate Winslet uit wat de epidemiologische term 'R0' betekent - het gemiddelde aantal mensen dat een besmet persoon infecteert. De scenarioschrijvers schuwde niet om het wetenschappelijke proces in beeld te brengen. De onderzoekers moeten om een vaccin te kunnen maken eerst een virus kunnen laten groeien in het lab. Dat is nog een hele klus want het virus vernietigt bijna alle cellen en de experimenten worden gedaan in hermetisch afgesloten ruimtes en zogenaamde gaspakken.
Spoileralert
En dan nu een kleine spoiler: het lukt in de film om snel (volgens sommigen toch echt té snel) een vaccin te maken. Heck: “Tot voor kort zou ik gezegd hebben dat dit een typisch Hollywood-einde is, maar na de recente Ebola-crisis denk ik daar anders over. Men heeft in een jaar tijd al drie werkende vaccins ontwikkeld.” Daar zit overigens wel een wrange bijsmaak aan, want het Ebola-virus is, in tegenstelling tot het fictieve MEV-1 virus in Contagion, al lang bekend in de academische wereld. Een vaccin werd nooit ontwikkeld. Pas toen de eerste Amerikaanse en Europese burgers besmet raakten ging men aan de slag. Volgens een overgrote meerderheid van de experts, waaronder prof. Heck, is het een kwestie van tijd tot een uitbraak met de ernst en omvang van Contagion zich voordoet. Mens en virus spelen al sinds zij op aarde zijn een kat-en-muisspel. Maar de mens loopt daarin altijd een stapje achter. Uiteindelijk kunnen wetenschappers alleen maar reageren op de omtrekkende bewegingen die virussen maken om ons immuunsysteem te ontwijken.
Misschien is het in de tussentijd toch slim om een mondkapje op te doen in het vliegtuig, je handen wat vaker te wassen en minder aan je gezicht te zitten…
