Black Friday: Hebben we het hoogtepunt van de consumptiemaatschappij bereikt?

Het minder vrolijke gezicht van Black Friday is inmiddels welbekend: overvolle winkels, kortingen die geen kortingen blijken te zijn, een kast vol afdankertjes en gloednieuwe spullen die je niet gebruikt. Dat de kleine prijskaartjes toch veel mensen lokken is wel duidelijk: een valse webshop, opgezet door de politie om te waarschuwen voor oplichting, stond maar twee weken online, maar trok meer dan 12.000 bezoekers. En dat is niet gek. Die nieuwe laptop, sneakers of koptelefoon kopen voor de helft van de prijs, wanneer kan dat nou? Zelfs als je het nu niet nodig hebt, kan het in de toekomst voordelig zijn om dat product alvast in huis te hebben. Bedrijven spelen daarop in met hun marketing: “Let’s go!” staat er op de website van Media Markt, “Bespaar je blauw!”, schrijft CoolBlue. Waarom zou je dan niet je kans grijpen?

De Nederlandse consumptiemaatschappij is terug te voeren naar de 17^de eeuw, vertelde historicus dr. Peter van Dam tijdens de avond Consumeren/consuminderen. Toen konden gewone mensen steeds meer luxeproducten kopen. Dat gebeurde in eerste instantie omdat de inkomens stegen, en later omdat productie- en transportkosten door de industriële revolutie steeds lager werden. Goed nieuws, zou je denken, maar die consumptiemaatschappij heeft ook nadelen: bedrijven proberen steeds meer te verkopen, ook als dat niet in het belang van de consument is. De oprichting van consumentenvertegenwoordigers en later de consumentenbond, die Van Dam beschrijft, kunnen niet op tegen de verkooptechnieken en marketingstrategieën van het bedrijfsleven. Heb je dat extra grote telefoonscherm nu echt nodig, ook als je oude telefoon nog prima werkt? Nee, is waarschijnlijk het antwoord, maar kopen doen we toch. De pakkende reclame brengt je bij de webshop, en de tijdelijke deals geven je het gevoel dat je haast moet maken. Voordat je het weet ligt het pakket op je deurmat. Met alle gevolgen van dien: het kopen van spullen zorgt in Nederland voor een derde van de totale milieuimpact van een huishouden.

Hoe moet het dan verder? Goed nadenken over wat je koopt is een belangrijke stap, en op de hoogte zijn van het systeem dat baat heeft bij ons consumptiegedrag: “Kritiek op consumptie is belangrijk, want het brengt de ethiek terug in de consumptiemaatschappij”, aldus Van Dam. Trap dus niet in de felle posters en de pakkende slogans, maar denk een paar dagen na over je aankoop. Zo weet je zeker dat je niet opgelicht wordt, ook niet door de politie.

Wil je meer weten over de geschiedenis van de consumptiemaatschappij? Kijk de lezing van historicus dr. Peter van Dam dan hier terug.