De meest effectieve manieren om klimaatverandering aan te pakken

Aan een duurzame lifestyle zitten veel mitsen en maren. Dat staat na zeven lezingen in de serie 'Groene bedoelingen' als een paal boven water. Ja, de consument heeft macht in deze consumptiemaatschappij. Maar veel experts plaatsten kanttekeningen bij de groene bedoelingen die voorbijkwamen. Of het nu gaat om plastic scheiden, minder vlees eten, eerlijke kleding kopen en duurzame vakanties of woningen, de impact op mens en milieu is vaak beperkt. Politieke en financiële belangen maken verandering soms onmogelijk. Daarnaast houden vele duurzame oplossingen ongelijkheid in stand. Ondertussen groeit de klimaatproblematiek gestaag door. Je zou er bijna moedeloos en cynisch van worden. Maakt het nog wel uit, wat ik als individu doe? Filosoof Prof. dr. Marc Davidson (MU en UvA) maakt in de laatste lezing van deze reeks de balans op. "Het milieuprobleem is groot, maar ik geloof dat er wel degelijk wat aan te doen valt." Iedereen, rijk of arm, kan hier aan bijdragen.

Impact

Als eerste heeft iedereen de morele verantwoordelijkheid om groene keuzes te maken. "We horen anderen niet te schaden, door ons handelen verpesten we het milieu waarin generaties na ons zullen leven." We zullen ons leven moeten veranderen. Maar hoe dan? Davidson wijst ons op de formule: I=P x A x T. Die staat voor de impact van de gehele bevolking op onze planeet (I). P staat voor de bevolkingsomvang, A voor het welvaartsniveau en T voor de milieudruk per eenheid consumptie, dus wat het milieubeslag is van elke euro die we uitgeven aan onze consumptie. De CO2-emissie per BNP (T) is afgenomen, maar dit wordt teniet gedaan door de vlugge toename van de bevolking (P) en het welvaartsniveau (A). Davidson beschrijft het als dweilen met de kraan open.

Zo verklein je pas echt je voetafdruk

Onderzoek (Seth Wynes/Kimberly Nicholas, Environmental Research Letters, 2017) wijst uit dat de meest voor de hand liggende duurzame acties, zoals spaarlampen, koud wassen of recyclen, maar weinig zoden aan de dijk zetten. Met een plantaardig dieet, duurzame energie, minder vliegen en minder kilometers in de auto, kom je al een heel eind. Verreweg de grootste impact heb je als je minder kinderen krijgt. Toch is allemaal kinderloos door het leven gaan niet wat Davidson voor ogen heeft, want "waarom zou ik überhaupt groene keuzes maken als dat niet is voor de mensen die na mij komen?" Eén of twee kinderen krijgen kan je mensen niet ontzeggen, maar een derde of vierde kind...Verminderde welvaart is ook een manier om het milieu te ontlasten. Daarom is in rijke landen minder werken een optie om je voetafdruk te verkleinen. Als je meer geld heb ga je namelijk meer consumeren en dat is inherent onduurzaam.

Compenseren?

Als je dan toch consumeert is het tegenwoordig bon ton om je 'slechte' keuze te compenseren. Zo kun je bij de aanschaf van je vliegticket extra geld bij leggen. Hiervan plant men dan extra bomen of financiert men duurzame projecten. Al eerder liet toerisme-expert prof. René van der Duim weten dat dit onder de streep niet opweegt tegen wat je met je reis verbruikt. Davidson heeft morele bezwaren: "Goed doen kan slecht kwaad doen niet compenseren." Hij haalt hierbij de vergelijking van de filosoof Bryan Barry aan. Stel je investeert in een veiligere snelweg, waardoor er twee doden minder per jaar vallen. Mag je dan één keer per jaar een motorrijder die langskomt neerschieten? Nee, natuurlijk niet. Het zijn twee gescheiden acties. Het een praat het ander niet goed. Bomen planten kan je ook zonder dat je een vliegticket koopt. De vlucht blijft even schadelijk.

Een vliegtuigreis kan je niet compenseren met het planten van bomen. Een vliegtuigreis kun je niet compenseren. Punt.

Geluk

Echt groen doen is dus dingen laten en minder kopen. Maakt consuminderen en een lager inkomen dan niet ongelukkig zul je je misschien afvragen? "Nee", zegt Davidson, "het geluksniveau in Westerse landen is al decennia lang stabiel." Een individu kan wel gelukkig worden van een plotselinge inkomstenstijging, maar tegelijktijd zou een ander minder gelukkig worden, omdat zijn relatieve positie afneemt. Iemand is bijvoorbeeld dolblij met een gloednieuwe Iphone 6, totdat een ander een Iphone 10 tevoorschijn haalt. Terwijl de Iphone 6 nog steeds dezelfde prestaties levert. Deze paradox wordt veroorzaakt door onze mimetische begeerte; we laten ons geluksniveau afhangen van hoe wij ons verhouden tot onze buren. En dat stuwt onze consumptiedrang op. Davidson: "Als we in staat zouden zijn om tegen die begeerte in te gaan, dan zouden we gelukkig kunnen zijn terwijl we consuminderen."

Een gezamelijk probleem

Het probleem van klimaatverandering is dat we met z'n allen de problemen veroorzaken, maar niemand zich er écht verantwoordelijk voor voelt om het op te lossen. Garett Hardin formuleerde in 1968 de 'tragedy of the commons'. Als iedereen zijn eigenbelang volgt, is de hele groep uiteindelijk slechter af. Stukken grond, bossen, zeeën en de atmosfeer lopen het risico overgebruikt te raken, maar niemand wil minderen. Volgens Davidson kunnen we deze tragedie alleen voorkomen door 'een zwaard van boven'; een reeks gezamenlijke afspraken die al het gedrag coördineren. Gebrek aan gecoördineerde actie zorgt voor free riders; mensen die niet meedoen, maar wel de vruchten plukken. En "zij zullen het moreel behoorlijk uithollen". Davidson is dan ook een groot voorstander van veel zwaardere milieubelasting op allerlei vervuilende producten en acties. Dit geldt voor grote bedrijven en consumenten.

Laatste overpeinzingen

En wat als deze collectieve maatregelen er niet zijn? Heeft groen doen dan wel zin? "Ja", zegt Davidson, "voordat het collectief beweegt zijn first movers nodig die laten zien dat het kan." Ook wanneer dat betekent dat je bij een elite-groep hoort: "De afschaffing van de slavernij is ook begonnen met weerstand in leessalons van de gegoede burgerij." Maar ook wanneer je het niet breed hebt zijn er mogelijkheden om bij te dragen. Stop met gezinsuitbreiding na het eerste of tweede kind en stem op groene partijen! Kijk voor meer info op https://vergroenjestem.nl.

Davidson sluit af met een greep uit het werk van de Duitse filosoof Immanuel Kant: Handel alleen volgens die leefregels waarvan je tegelijkertijd kan willen dat ze universele wetten worden. Want hoe kan ik willen dat de overheid maatregelen treft als ik zelf niet bereid ben om er naar te leven? Dus ja, een beter milieu begint bij jezelf.

Luister de lezing 'Filosofie van de duurzame keuze' terug.