De aarde is plat en wordt bestuurd door reptielachtige wezens, de klimaatcrisis is verzonnen en de Amerikaanse regering heeft de terroristische aanslagen van 9/11 zelf gepleegd. Voor een groep mensen zijn dit hele plausibele uitspraken, hoe kan dat? Het is makkelijk om hen weg te zetten als gekkies, maar een nieuwe studie, gepubliceerd in Psychological Bulletin, laat zien dat dit te kort door de bocht is. Hoofdauteur en klinisch psycholoog Shauna Bowes (Emory University): “Conspiracy theorists are not all likely to be simple-minded, mentally unwell folks – a portrait which is routinely painted in popular culture. Instead, many turn to conspiracy theories to fulfill deprived motivational needs and make sense of distress and impairment.” Eerder onderzoek keek vaak los naar persoonlijkheid en motivaties in relatie tot samenzweerderige ideeën, Bowes combineerde alle factoren. De insteek laat zien dat complotdenkers worden gedreven door een behoefte om hun omgeving te begrijpen, een verlangen naar superioriteit én bepaalde persoonlijkheidskenmerken zoals paranoia en egocentrisme.
De uitkomsten van dit onderzoek sluiten aan bij het verhaal van socioloog dr. Jaron Harambam. Hij dompelde zich twee jaar onder in de online en offline wereld van de complotdenkers, onderzocht hun motieven en vroeg ze wat de complottheorieën voor hen betekenen. De wereld van klimaatsceptici en complotdenkers blijkt enorm divers. Harambam zag dat er veel verschillende groepen in de samenleving zijn die twijfels hebben over klimaatverandering, en dat dit niet alleen “extreme” groepen zijn die nergens meer in geloven. Mensen hebben uiteenlopende redenen om complottheorieën aan te hangen. Naast het wantrouwen in instituten zoals de universiteit, heerst er bij veel groepen ook een gevoel niet gehoord te worden. Ook zou complotdenken voor steeds meer mensen een manier zijn om woede te kanaliseren en zich af te zetten tegen de elite.
Volgens Harambam is het belangrijk om met iedereen in gesprek te blijven en wij-zij-denken opzij te zetten. Bekijk zijn lezing ‘De wetenschap wantrouwen? Over complotdenkers en klimaatsceptici’.
