4 mei-lezing
In verzet gaan: we zien het vaak als iets exceptioneels, iets heldhaftigs, wat slechts enkelingen doen. Historicus prof. Ismee Tames roept op om verzet breder te definiëren. Je kunt ook in verzet komen door te stoppen met bijdragen aan wat verkeerd is, en gaan bijdragen aan wat goed is. Geweldloos in verzet gaan is namelijk effectiever dan je misschien zou denken.
Het verleden en de toekomst
Hoe zag dit geweldloos verzet eruit tijdens de Tweede Wereldoorlog? Wie kwamen er in verzet, en wat dreef hen? De meeste mensen die in verzet kwamen, waren gewone mensen die iets concreets konden bijdragen, vertelt Tames. Deze mensen zagen in dat hun bestaande ervaringen, overtuigingen, netwerken en vaardigheden het mogelijk maakten om het juiste te doen en mensen in bescherming te nemen.
Tames vertelt het verhaal van Jean Weidner en zijn vrouw Elisabeth Cartier. Zij maakten tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruik van hun textielwinkel, woning en netwerk om mensen uit bezet Europa weg te smokkelen. Om niet op te vallen, deden ze alsof ze gewoon doorgingen met hun normale leven: Weidner ging gewoon op zakenreizen en had de juiste papieren. Net als veel andere mensen die in verzet kwamen, gebruikten zij hun privilege van ‘nette burger’ als dekmantel.
“Het belang van verhalen zoals deze uit de geschiedenis, is niet om met onze rug naar toekomst te gaan staan, maar om te ankeren in het heden en verantwoordelijkheid te nemen voor de toekomst”, betoogt Tames. Laten we daarom een sprong in de tijd maken, naar het jaar 2100, dat nagenoeg even ver van ons af staat als de Tweede Wereldoorlog. Als onze kinderen en kleinkinderen vragen wat wij deden in de crisistijden waarin we nu leven, wat wil jij dan dat er over jou wordt verteld? Ging je door met business as usual? Was je lamgeslagen en wist je niet waar te beginnen? Of kwam je in verzet?
Veel mensen blijven het systeem faciliteren, niet omdat ze slecht zijn, maar omdat ze zich machteloos voelen of vasthouden aan business as usual.
De rol van geweld
Het is belangrijk om op een geweldloze manier in verzet te komen, zegt Tames: “Geweldloos verzet voelt contra-intuïtief: we denken vaak dat dit betekent dat je lijdzaam en passief alles ondergaat. Of dat je met een moreel superieure glimlach op je meditatiekussentje gaat zitten. Maar niets is minder waar.” We zien geweld heel makkelijk als een oplossing, terwijl omwentelingen in de geschiedenis vaak juist komen door bewegingen die geen geweld gebruiken. Geweldloos in verzet komen kun je doen door andere middelen te gebruiken, bijvoorbeeld door te stoppen met het steunen van gewelddadige systemen. Zo kun je stoppen met vlees eten om de bio-industrie niet te steunen, of niet meer braaf je werk doen maar processen vertragen en bemoeilijken.
Het verstoren van de dagelijkse gang van zaken en het ter discussie stellen van de dagelijkse routine zijn vaak controversieel. Als er steeds meer mensen zijn die de gevestigde orde niet meer steunen, zal het systeem uiteindelijk instorten. De gevestigde macht is zich hier bewust van, en drukt het verzet daarom liever de kop in. Deze maakt er dan ook dankbaar gebruik van als een verzetsbeweging wél geweld gebruikt. Dit geeft hen namelijk een legitieme reden om te reageren met nog meer geweld. Dit alles met als doel om de mensen die in verzet komen af te schilderen als oproerkraaiers die allerlei aspecten van het dagelijks leven willen afpakken. Het publiek wordt bang gemaakt voor deze ordeverstoorders, en zal de gevestigde macht blijven steunen.
Vraagtekens zetten en vasthouden aan principes
“Veel mensen blijven het systeem faciliteren, niet omdat ze slecht zijn, maar omdat ze zich machteloos voelen of vasthouden aan business as usual”, vertelt Tames. Ze zien geen mogelijkheden om hier vanaf te stappen, zolang ze geen alternatief verhaal kennen dat houvast biedt.
Denk jij wel eens na over de – grote of kleine – problematische systemen waar je toch aan bijdraagt? Tames roept op om inspiratie te halen uit je eerdere ervaringen, je vaardigheden en je netwerk. Stop met bijdragen aan gewelddadige systemen, en start met het vormgeven van alternatieven. Tames: “Opdat je focus blijft op hulp en bescherming.” Kom jij in verzet?
