Weet wie je bent
In het tweede jaar van mijn bachelor studie – Global Sustainability Science – hadden mijn studievrienden en ik een collectieve depressie, omdat we constant hoorden wat er allemaal misgaat in de wereld. Klimaatverandering, sociale ongelijkheid, armoede. En de samenleving wordt alleen maar complexer. Ik vroeg me af: hoeveel kan ik daar als individu veranderen? En ben ik eigenlijk verplicht goed te doen voor de wereld? In de Talkshow “Levensvragen: Over zingeving, geluk, en identiteit” gingen een humanist, een filosoof en een politicus op zoek naar antwoorden.
VERPLICHT GOED DOEN?
“Je kan oneindig veel tijd aan besteden alleen maar informatie te verzamelen”, zegt universitair docent praktische humanistiek dr. Carmen Schuhmann (UvH). Maar op een moment moet je wel in actie komen - of niet? Terwijl sommige mensen uit het publiek vonden dat wij verplicht zijn goed te doen, struikelden anderen over het woord ‘verplicht’. Wat betekent dat eigenlijk, en zou het niet beter zijn te inspireren in plaats van commanderen? Om antwoord te geven introduceert politiek filosoof dr. Jos Philips (UU) het gedachtegoed van de Australische ethicus Peter Singer. Singer is een consequentialist, wat betekent dat hij ter opvatting is dat men altijd moet proberen het slechte te minimaliseren en het goede te maximaliseren – overal op de wereld. Jij bent slechts één mens onder vele mensen, de wereld draait niet om jou. Je moet kunnen voorzien in je basale levensbehoeften, eten, onderdak. Maar zodra je daarin voorzien bent kun je de rest van je geld, tijd en energie steken in het helpen van anderen. Volgens Singer zijn wij dus wel verplicht goed te doen, en hij is er best streng over. Geen geld doneren voor malaria-medicijnen voor kinderen die in armoede leven, is volgens hem net zo erg als een kind niet van een aankomende trein redden.
Singer zou het dus waarschijnlijk ook best erg vinden dat ik bewust niet het nieuws kijk, omdat ik het niet aankan. Maar het ding is, dat al die negatieve berichten mij zo diep raken en zo moedeloos maken dat ik geen energie over heb om in mijn eigen wereld als duurzaamheidsstudent nog een positief verschil te maken. Wat netto nog minder goeds in de wereld zou opleveren.
JE EIGEN WERELD
Philips is wel minder streng dan Singer. “Je bent misschien maar één onder vele anderen, maar jij staat in het centrum van je eigen wereld” zegt hij, “dus als je daar al een verschil kan maken is dat best veel”. “Ik denk dat je in ieder geval moet doen wat jou weinig kost. Dat is niet heel radicaal. Maar al meer dan dat de meeste mensen nu doen”. Als wij dus op zo een kleinere schaal al voor de ‘low hanging fruit’ zouden gaan, is dat al meer dan tevoren. Maar wat betekent dat dan echt in mijn dagelijks leven? Philips geeft voorbeelden: op wie je stemt (of überhaupt gaan stemmen), welke baan je kiest, en waar je je kleren en boodschappen koopt. Nu hoor ik direct weer mijn interne stem die roept: “maar niet iedereen kan bij de Ekoplaza boodschappen doen, of regenlaarzen bij de Bever kopen!”.
AANDACHT GEVEN
Maar geld is niet de enige manier om bij te dragen. Schuhmann laat zich inspireren door de denker Iris Murdoch, die mensen vraagt liefdevol naar de wereld te kijken, en even je eigen ego opzij te zetten. Hoe je dat doet? Door aandacht te geven, te luisteren, tijd te besteden. “Je hoeft de persoon voor de supermarkt niet per se geld te geven, maar kijk niet weg. Zie een mens in degene tegenover je, en vraag eens hoe het gaat, dat maakt al een verschil”, zegt Schuhmann. Dat sluit ook aan bij het werk van de Amerikaanse filosoof Iris Young. Haar ‘social connection model’ ziet de wereld als een netwerk, waarin iedereen iets eigens bij te dragen heeft. “Weet wie jezelf bent, waar je goed in bent, en doe dat”, zoals het Philips samenvat.
Iemand die dit advies in de praktijk al uitvoert is politicus Kauthar Bouchallikht (GroenLinks). Als scholier stond ze al op het Museumplein te protesteren tegen de ‘ophokuren’ en daarna stortte ze zich volop in de klimaatstrijd. Bouchallikht was een van de aanjagers van de scholierenprotesten voor het klimaat, en de klimaatmars in 2019, waar duizenden mensen aan deelnamen. “Voor mij was het nooit echt een keuze (…) de manier waar ik me heb verhouden op de wereld was altijd al vanuit een roep om rechtvaardigheid”. Een klimaatmars organiseren lijkt misschien groot, en voor veel mensen niet haalbaar. Maar, zegt Bouchallikht: “wat niet in de krant staat is dat je dan met een groepje mensen begint, ergens in een donker zaaltje en denkt ‘hey laten we dit doen’”. Over de jaren heeft Bouchallikht geleerd: “alle kleine dingen maken het verschil, ze horen samen”.
Uiteindelijk heb ik dus (nog) geen definitieve handleiding voor wanneer ik wel of niet in actie moet komen. De gedachten van Singer zijn voor mij wel te streng, maar net als voor Bouchallikht is het voor mij geen optie niet iets te doen. Ik ga dus mijn hergebruikbare koffiebeker en jute tassen blijven te gebruiken, boos te worden op de Jeff Bezos’ van de wereld, en aandacht te geven waar ik kan. Zoals singer-songwriter Benjamin Fro de avond afsluit: “I know that you’re scared, and you just don’t know how, but the right time for change is always right now”.
Verder praten en denken over zingeving en onze rol in de wereld? Doe mee met de Ken jezelf-challenge! Hier kan je bijvoorbeeld de zin-test van Schuhmann doen en ontdekken waar jij zingeving in vindt, of een berichtje voor Philips achterlaten, over jouw idee hoe we de wereld en stukje beter kunnen maken.
