In een dal van het Andesgebergte ligt een idyllische Duitse kolonie. Met de besneeuwde toppen op de achtergrond, gele bloemen en boomgaarden op de voorgrond en de zon aan de hemel, lijkt Villa Baviera een stukje paradijs op aarde. Maar schijn bedriegt leren we in de documentaire 'Songs of Repression'.
Colonia Dignidad
In 1961 emigreerden de Duitse prediker Paul Schaefer en zijn gemeenschap naar Chili om daar de armen te helpen. Ze richtten Colonia Dignidad op. Onder Schaefers leiding veranderde het al snel in een gesloten sekte waar religieus fanatisme, kindermisbruik, mishandeling en extreem zware arbeid aan de orde van de dag was. Daarnaast steunde de sekteleider het terreurbewind van Pinochet. Politieke gevangenen werden gemarteld, vermoord en in massagraven begraven op het landgoed. In 1997 wordt Schaefer opgepakt en in de gevangenis gezet. Een groot deel van de bewoners vertrekt, maar er zijn ook achterblijvers. Daders én slachtoffers wonen sindsdien met elkaar samen.
De documentaire onderzoekt hoe de achterblijvers omgaan met het verschrikkelijke verleden. In de gesprekken met bewoners komen gruwelijke details naar voren, die in sterk contrast staan met de mooie landschappen om hen heen. Er zijn getuigenissen van de harde discipline onder Schaefer, zijn systematische misbruik van jongens, afranselingen, straffen en de verplichting om liedjes te zingen die de harmonie en solidariteit onder de bewoners uitdrukken. De behandeling van vrouwen doet denken aan de tv-serie The Handmaid’s Tale.
Toen en nu
De focus van de makers ligt niet op het verleden, maar op de erfernis in het hier en nu. Veel bewoners lijken hun emoties pas na al die jaren te ervaren en te uiten. Ze zijn opgevoed om bevelen op te volgen en te zwijgen. Het gevoel van teleurstelling, verraad en groeiende verontwaardiging is voelbaar, maar ze gaan door. De leiding van Villa Baviera bouwt nieuwe faciliteiten voor toeristen in de sombere kelders en gebieden die ooit werden gebruikt voor marteling, tot groot ongenoegen van mensenrechtenactivisten in Chili. Sommige veteranen van de gemeenschap geven de voorkeur aan vergeven en vergeten. De echt oude garde, die nu wegkwijnt in het bejaardentehuis op het terrein, kijkt nostalgisch terug op die mooie tijd, waarin ze liederen zongen. Een oud dametje beweert dat Pinochet verkeerd wordt begrepen en stamelt zelfs de zo beladen zin 'wir haben es nicht gewußt'. Andere achterblijvers zijn duidelijk getraumatiseerd: 'De muziek was mooi, maar het was altijd tegen een donkere achtergrond, zoals met alles hier'. Maar ze zijn ook vergevingsgezind: ‘Eigenlijk bedoelden ze het allemaal goed’, hoor je meer dan eens voorbijkomen, terwijl ze tranen wegslikken. Als kijker blijf je je verbazen: hoe kun je zo leven terwijl een trauma je van binnen opvreet en hoe moet het verder?
Vergeven en verdragen van het verleden
De documentaire deed me denken aan de serie ‘Na het conflict’, waarin verschillende sprekers, zoals prof. dr. Beatrice de Graaf en prof. dr. Rosemarie Buikema, ingaan op de overgang van conflict naar vrede. Spoiler: het is niet eenvoudig. Vaak is een confrontatie met het verleden onvermijdelijk om verder te kunnen. Maar op welke wijze ga je deze aan? Dat is een vraag die na vreselijke oorlogen en conflicten naar boven komt. In Noord-Ierland lag de nadruk op de dialoog aangaan om zo tot verzoening tussen katholieken en protestanten te komen. In Zuid-Afrika vonden er naast de zittingen van de Waarheidscommissie ook gesprekken plaats tussen daders en slachtoffers of nabestaanden om tot vergeving te komen. Toch zijn dit zeer ingewikkelde processen. Kunnen we wel zoveel vragen van slachtoffers?
In Villa Baviera organiseerden de bewoners die het hoogstgeplaatst waren onder Schaefer, direct na zijn arrestatie en berechting, een ‘vergevingsceremonie’. Twee mannen blikken hier in de documentaire op terug. Volgens hen was het een poppenkast, vooral bedoeld om te zorgen dat niemand zou praten én dat er dus niemand anders voor het rechter zou komen. Schaefer was misschien de leider, maar de afranselingen werden door velen in stand gehouden. Elkaar bespioneren en verraden was de norm, ook tijdens het filmen gaan er nog steeds heel wat gordijntjes opzij en wordt er gefluisterd.
In de SG-serie 'Vergeven in tijden van vergelding' onderzoekt filosoof Joachim Duyndam wat er nodig is voor vergeving. “Vergeven is iets heel moeilijks, wat bovendien maar zelden lukt. Morele dwang, zelfbedrog, miscommunicatie, haast, gebrek aan moed, teveel aan diplomatie – ziedaar enkele gewone menselijke eigenschappen die een vergevingsproces kunnen blokkeren of doen mislukken,” legt Duyndam uit. De dader moet het slachtoffer om vergeving vragen, simpelweg opleggen werkt niet. Beide partijen moeten de ernst van de situatie onder ogen zien en ook min of meer hetzelfde inschatten. Vergeving heeft bovendien tijd nodig, maar niet te veel. De vergevingsceremonie, zoals je begrijpt, voldoet nergens aan. En wanneer de scheidslijnen tussen slachtoffers en daders vaag zijn is het verwerken van collectieve trauma’s een bijna onmogelijke opgave. Na 15 jaar is de pijn in Villa Baviera, voormalig ‘huis van god’ nog altijd voelbaar. Ieder moet zijn kruis dragen, maar voor de een is dat een zwaardere last dan voor de ander. De documentaire brengt dit geduldig, maar haarscherp in beeld.