Duister verleden
In de zomer van 1995 ging het helemaal mis. De burgeroorlog in Joegoslavië woedde al vier jaar. Servische orthodoxe christenen, Bosnische moslims en Kroatische katholieken vechten er om territorium. In deelstaat Bosnië, dicht bij de grens van deelstaat Servië, ligt Srebrenica. De Verenigde Naties (VN) maakten van Srebrenica een safe zone en bewaakten het met vredesoldaten. Er zou niet gevochten worden en de bevolking was er veilig. Dat mislukte volledig. Servische soldaten vonden hun weg de stad in en pleegden er een gruwelijke genocide, de grootste in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Meer dan 8000 moslimmannen en jongens werden vermoord.
Vijfentwintig jaar na dato moet Europa de genocide nog steeds verwerken. De VN-soldaten die Srebrenica hadden moeten bewaken kwamen voor een groot deel uit Nederland. Thom Karremans was de commandant van dat Nederlandse bataljon. Coen Verbraak interviewde hem onlangs voor de NRC. Gevraagd naar zijn verantwoordelijkheid voor de genocide, antwoordt Karremans: ”Vooropgesteld: Ik ben de eerste om te zeggen dat wij het daar niet goed gedaan hebben. Die missie is hopeloos mislukt. Maar ik kon op dat moment niets méér doen dan wat ik gedaan heb.”
Bij wie ligt de verantwoordelijkheid? In de lezing Het spook Srebrenica sprak politicoloog dr. Erna Rijsdijk (Nederlandse Defensie Academia). Zij noemt de manier waarop de val van Srebrenica doorleeft in onze samenleving een spook: diffuus, ongrijpbaar, maar wel aanwezig. Nederland deed al eerder pogingen om het spook te bezweren. Een officieel rapport uit 2016 beschreef de situatie in Srebrenica als onvoorspelbaar, en de fouten van de Nederlandse militairen als onontkoombaar. Maar Rijsdijk legt uit dat die pogingen nog niet voldoen. Wanneer we de val van Srebrenica in perspectief van de gehele Bosnische burgeroorlog plaatsen, stelt ze, is het onmogelijk de massamoord in Srebrenica te zien als een onvoorspelbare gebeurtenis. Kijk de lezing van Erna Rijsdijk hier terug of lees het blog erover hier.
"Ik wil dat we hiervan leren. Hoe heeft dit kunnen gebeuren?” Dat zegt Alma Mustafic. Zij is opgegroeid in Srebrenica en was 14 jaar toen haar vader Rizo tijdens de val van de enclave werd vermoord. Ze is één van de hoofdpersonen in een nieuwe, achtdelige podcast over Srebrenica. Zij verwoordt de reden waarom de herinneringen en analyses van vandaag zo nodig zijn: “Laten we niet roepen: 'nooit meer' en dat het vijftig jaar later weer gebeurt. Pas als we genocide begrijpen - wat het is, hoe het begint, wat de tekenen zijn - pas dan zijn we in staat om er wat van te leren en om genocide te voorkomen."
