Tv-series ontleed
In 2010 werd een netwerk van elf Russische spionnen opgerold door de FBI. Deze geheim agenten waren volledig opgegaan in het dagelijkse leven in Amerika en trachtten met valse identiteiten jarenlang geheime informatie te winnen. Op dit opmerkelijke nieuws is de populaire tv-serie The Americans, waarin twee Russische KGB-agenten spionnenwerk doen in de VS ten tijden van de Koude Oorlog, losjes gebaseerd. De serie wordt gezien als een van de meest waarheidsgetrouwe series over spionage.Wat de bedenkers niet hadden kunnen voorzien is hoe actueel hun werk in 2018 is.
Volgens voormalig dubbelspion Oleg Gordievsky zijn er ook nu hoogstwaarschijnlijk nog tientallen individuen en stellen 'under deep cover' in de VS. Volgens kenners waren er zelfs ten tijde van de Sovjet-Unie niet zoveel spionnen tegelijkertijd in de VS als vandaag de dag. En dan is er de relatie tussen Poetin en Trump, die op z'n zachtst gezegd 'gecompliceerd' te noemen is. Historicus dr. Laurien Crump-Gabreëls van de Universiteit Utrecht legt uit aan de hand van fragmenten uit de The Americansdat de actuele ontwikkelingen op het internationale politieke toneel 'stranger than fiction' zijn en minder op toen lijken, dan je misschien denkt.
Het beeld van Rusland
In The Americansvolg je Philip en Elizabeth Jenning, die zich voordoen als een doodnormaal Amerikaans stel.Ze zijn al meer dan 20 jaar getrouwd, hebben twee kinderen en wonen in een rustige buitenwijk. Philip en Elizabeth leiden echter een geheim dubbel-leven: ze zijn Russische spionnen die informatie proberen te verkrijgen over Amerikaanse activiteiten en wapens door te infiltreren in de politieke wereld van Washington D.C. In de serie is er een constante spanning, omdat de buurman van Philip en Elizabeth een FBI-agent blijkt te zijn, wiens taak het is om spionnen te ontmantelen.
De serie geeft weer hoe Russische spionnen tijdens de Koude Oorlog leefden, maar schetst ook een beeld van de verhoudingen tussen de VS en de Sovjet-Unie. In een van de afleveringen kijken Elizabeth en Philip naar een speech van Ronald Reagan, de toenmalige president van de VS, waarin hij de Sovjet-Unie als 'evil empire' bestempeld. Het laat zien hoezeer de Koude Oorlog geframed werd als een strijd tussen goed en kwaad. De maker van de The Americans, Joe Weisberg, wilde mensen laten nadenken over dit scherpe contrast tussen goed en kwaad. Hij zei daarover: “The idea behind the series was to look at the whole concept of 'the enemy”. Door de KGB-agenten Philip en Elizabeth en hun kinderen centraal te stellen, krijgt de vijand Rusland een menselijk gezicht. Iets heel anders dan wat de Amerikanen, maar ook veel Europeanen, op de televisie voorgeschoteld kregen.
Volgens Crump-Gabreëls, die gespecialiseerd is in Europese veiligheid tijdens de Koude Oorlog, was het zwart-wit: je stond óf aan de kant van de VS, óf aan de kant van de Sovjet-Unie. Europa was in tweeën gedeeld, het 'IJzeren gordijn' verdeelde het continent in twee blokken. Het Westen hoorde bij de VS, het Oosten bij de Sovjet-Unie. Hoewel de Koude Oorlog al lang voorbij is, overheerst nog steeds het anti-Russische sentiment in het Westen, óók in Nederland. Er wordt vanuit ons land argwanend gereageerd op alles wat Poetin doet en dat is niet altijd terecht. Crump-Gabreëls noemt dit 'Russofobie'. Ze vindt dat het tijd is om dit beeld bij te stellen, want er is sinds de jaren 80 veel veranderd.
"The president they've elected is a madman"
Waar in The Americans de Russen vijandig reageren op de verkiezing van Reagan (“The president they've elected is a madman”), geloven tegenwoordig veel Amerikanen niet eens meer in de goedheid van de huidige president, Donald Trump. Zijn eigen adviseurs vinden hem onkundig en onberekenbaar, zoals bleek uit het onlangs verschenen onderzoek van journalist Bob Woodward. Een belangrijk gevolg van twee jaar Trump is de bekoelde relatie tussen de VS en Europa. Een sterk contrast met de warme banden die de twee tijdens de Koude Oorlog hadden. Zelfs een goede relatie tussen de VS en het Verenigd Koninkrijk is niet meer vanzelfsprekend: de innige samenwerking tussen Reagan en Thatcher, die regelmatig aan bod komt in The Americans, lijkt in het niets op de stroeve tussen verhouding tussen Trump en May. Dat betekent dat de context waarin de huidige spanningen tussen de VS en Rusland bestaan, onder Trump sterk is veranderd. Ondanks de beeldvorming, waarin Rusland nog altijd vaak als boeman naar voren komt, kunnen we niet langer spreken van een eensgezind westers blok met Poetin als gedeelde vijand. De verhoudingen zijn complexer en daarmee minder voorspelbaar geworden dan in de tijd van de Koude Oorlog.
Dat hebben de makers van de serie goed begrepen. Zoals Joel Fields, die samen met Joe Weisberg The Americans maakt, het uitlegt: “There was a point when the world seemed to be moving toward unity and understanding after the Cold War. Everyone was going to join in the shared pursuit of the capitalist ideal. That was the perspective when we started.” But now, the scale of the current scandals engulfing the Trump Administration dwarfs the individual efforts of the Jennings family. “Facebook, Instagram, and YouTube make Philip and Elizabeth look small-time”. En hoewel The Americans na zes seizoenen tot een eind gekomen is, gaat de saga rondom Poetin, Trump en de rest van wereldleiders gewoon door.
