Tegen de stroom in
“Privacy online gaat al lang niet meer over je foto op het internet”, stelt directeur van het Rathenau Insituut dr. ir. Melanie Peters. “Het gaat om al jouw gedrag op internet en de verzameling van die data. Het gaat niet om jou, maar om je profiel. Als dader, risicokind of nieuwsconsument.” Het vraagstuk rondom digitalisering is dan ook breder dan privacy vs. veiligheid. Onze rechtsstaat, democratie en menselijke waardigheid staan op het spel. Hoe autonoom kan je nog denken, wanneer algoritmes het nieuws bepalen dat je te zien krijgt? Hoe vrij ben je nog wanneer de politie voordat je ook maar iets hebt gedaan, je op basis van een dataprofiel al in de gaten houdt?' Privacy-expert Xander Bouwman maakt zich zorgen over onze internetvrijheid. Gaan we toe naar een overgecontroleerde samenleving met brave volgzame burgers?
Fundamentele waarden
Peters: “We doen alsof digitalisering ons overkomt, maar het gaat erom dat we zelf keuzes maken om onze waarden te beschermen.” Op dit moment zijn overheid en bedrijfsleven niet voldoende toegerust om onze fundamentele rechten te borgen, stelt het Rathenau Instituut in een recent rapport. Digitalisering brengt ethische en maatschappelijke vraagstukken met zich mee. Nieuwe rechten zijn nodig volgens Peters. Bijvoorbeeld het recht om niet gemeten te worden. Digitale gezondheidsapps zijn handig, maar moeten geen voorwaarde zijn voor het afsluiten van een zorgverzekering. Robots kunnen een uitkomst zijn in de zorg, maar wat als je luier verschoond moet worden en de robot zegt 'nee'? Om de menselijke waardigheid te garanderen, moet het een recht blijven om een mens, bijvoorbeeld een verpleegkundige, te laten beslissen of je bepaalde zorg nodig hebt of niet. Naast het maken van nieuwe wetten moeten we denken over hoe we bestaande wetten van toepassing maken op de digitale wereld. Het briefgeheim stelt veilig dat de postbode je brieven niet mag openen, maar wat als je baas meeleest met je mail? Om dit te waarborgen moet de grondwet gewijzigd worden, waardoor ook internetverkeer onder het briefgeheim valt. Peters: “Ik ben niet voor een minister van digitale zaken, er moet juist serieuze aandacht komen voor de digitale wereld op alle terreinen, in alle ministeries.”
Social cooling
Is privacy op internet een illusie? Xander Bouwman vindt van niet. Privacy betekent niet dat je helemaal anoniem moet zijn of je offline moet terugtrekken in een hutje in het bos, maar dat je zelf kan bepalen met wie je welke data deelt. Daarvoor is meer inzicht nodig in wie data over jou heeft en gebruikt. Internet is al lang niet meer de vrije ruimte zoals die ooit bedacht was. Bedrijven en overheden hebben een grote vinger in de pap en vrijheid van meningsuiting en privé-communicatie staan onder druk. Dat zorgt er ook voor dat we ons anders gaan gedragen. “Je wordt voorzichtiger als je weet dat je gezien wordt”, zegt Bouwman. Social cooling, heet dit effect. Het idee gezien of gevolgd te worden leidt tot zelfcensuur. Onze vrijheden worden niet letterlijk weggenomen, maar je past wel op met wat je deelt of hoe je je gedraagt als je weet dat dit jaren later nog op internet te zien is. “De samenleving wordt er een stuk saaier van,” aldus Bouwman.
“We zijn in feite een surveillancestaat aan het bouwen.”
Wat te doen?
Het garanderen van een vrije en veilige samenleving, ook online, is volgens zowel Bouwman als Peters allereerst een taak voor de overheid. Die moet duidelijk vastleggen wat wel en niet mag online en zorgen dat onze rechten gewaarborgd zijn. Een slecht voorbeeld is de WIV, ook wel de sleepwet genoemd, een wet waarmee het makkelijker wordt voor de geheime dienst om niet alleen verdachten, maar hele wijken af te luisteren én die data op te slaan. Dat zet onze vrijheid ernstig onder druk. Het probleem daarbij is niet de wet zelf; die was inderdaad, net zoals het briefgeheim, aan vernieuwing toe. Maar wel de vage omschrijving van wat de geheime diensten wel en niet mogen, het slecht geregelde toezicht daarop en de lange tijd waarin data bewaard mogen worden. De steeds uitbreidende bevoegdheden om mensen te mogen monitoren en toenemende technologische mogelijkheden daarvoor zijn zorgwekkend. Peters: “We zijn in feite een surveillancestaat aan het bouwen.” Bouwman roept op om de petitie te tekenen voor een referendum over deze wet. Daarnaast zijn er meer stappen die je zelf kan ondernemen: gebruik alternatieven voor Whatsapp (zoals de beter beveiligde dienst Signal), zeker als activist, journalist of arts. Surf via een Tor browser of VPN. Bedenk welke data je weggeeft in ruil voor een gratis app, en of dat het waard is, en log nooit in via Facebook.
Meer weten? Voor tips en tricks kijk dan eens bij het Privacy Café van Bits of Freedom. De lezing 'Grenzen aan het internet' is in het geheel terug te kijken.
