Op losse schroeven
De verkiezingsstrijd is in volle gang. In tijden van maatschappelijke onrust rest politici een moeilijke taak: het vertrouwen winnen van de burger. “Gezag is niet iets dat je krijgt als hoogleraar, politicus of dokter, maar iets dat je voortdurend moet verdienen,” zegt prof. dr. Maarten Hajer (Urban Futures, UU). Hij onderzoekt hedendaagse vormen van bestuur. Maar hoe win je het vertrouwen van burgers in tijden van onrust? Wat vraagt dat van bestuurders, en van burgers? En in hoeverre is maatschappelijke onrust juist een gevolg van gebrekkig bestuur?
Gezag winnen
2007. In een gymzaal moeten politici aan woedende buurtbewoners uitleggen dat het opvanghuis voor prostituees ondanks verzet toch wordt gebouwd. Een vrouw stormt naar voren en begint aan de haren van een wethouder te trekken. Gezag krijgen en vertrouwen winnen als politicus is een hele taak. Zeker in een gymzaal. De parallel naar de boze wijkbewoners in de huidige discussies rondom AZC's is makkelijk te trekken. Door de grote hoeveelheid van informatie van allerlei partijen moet je als politicus je actief inzetten om vertrouwen te winnen en mensen te overtuigen van jouw gelijk. Dat speelt niet alleen in de politiek, maar ook op andere gebieden in de maatschappij. Steeds meer mensen komen bij de dokter met een diagnose in plaats van een klacht. De dokter moet het vertrouwen van de patiënt winnen, door in gesprek te gaan en ook de gegoogelde diagnose van de patiënt serieus te nemen.
Wetenschap, beleid, politiek, media en burgers vormen een gemengd palet waarbij beleidsmakers aan politiek doen, de media het politieke debat beïnvloedt, en de burger niet zomaar besluiten uitvoert, maar zich actief mengt in het proces. Hajer noemt het voorbeeld van een bezoek aan een politicus, die hij beleidsadvies zou geven naar aanleiding van een diepgaand wetenschappelijk onderzoek. Hij werd abrupt onderbroken door een communicatie-expert: “Op Twitter maken de mensen zich zorgen over…” Via de media verspreiden meningen zich razendsnel, zie dan maar eens als politicus het laatste woord te hebben. Dat gebeurde ook met het vaccin tegen baarmoederhalskanker, waar de wetenschap eenduidig over was, maar publieke onrust en wantrouwen veel mensen weerhield zich te laten inenten. Om gezag te winnen is communicatie essentieel volgens Hajer, waarbij je in gesprek gaat, in plaats van zomaar besluiten mee te delen.
Politiek als theater
Al Gore liet zich voor An Inconvenient Truth met een liftje omhoog liet duwen om de sterk stijgende lijn van Co2 uitstoot aan te kunnen wijzen. Zijn mediaoptreden is geen unicum. Je moet als politicus tegenwoordig heel wat uit de kast halen om je publiek te overtuigen. Ruttes optreden in Zomergasten afgelopen zondag was niet zomaar een gezellig praatje, maar ook een vorm van politiek. “Ik bestudeer de politiek als theater,” zegt Hajer. Het is niet alleen belangrijk om te kijken wat er wordt gezegd, maar ook door wie, hoe, en op welk podium. Daarnaast is het van belang te kijken tot wie er wordt gesproken. Dat is vaak een specifieke groep; door de enorme hoeveelheid mediakanalen bereik je op elk kanaal slechts een beperkt publiek. Retorische trucs zijn daarbij onmisbaar.
Hajer, zelf ook niet vies van een staaltje retorica laat een rode bowlingbal door de aula van het academiegebouw rollen, die langzaam één kant op rolt. “Instituties hebben altijd de neiging de één voor te trekken,” volgens Hajer. Die bias is zorgwekkend. Bestuur is een kunst van afwegen en zorgen dat iedereen zich gehoord voelt. Communicatie is daarbij het sleutelwoord. Niet een buurtbijeenkomst organiseren terwijl de komst van het AZC al lang is bepaald, maar met kleine groepjes in gesprek gaan, mensen de tijd geven om aan besluiten te wennen. “De agressie van burgers tijdens die bijeenkomsten kwam deels door de manier waarop er werd gecommuniceerd. Je moet beginnen met mensen serieus te nemen. Mensen zijn allergisch voor arrogantie.”
Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Aan de ene kant verlangen we in tijden van crisis naar een duidelijke leider. We hebben behoefte aan betekenisgeving, een duidelijk narratief, iemand die ons vertelt hoe we gebeurtenissen moeten duiden. Aan de andere kant zijn we wars van gezag en willen we over alles kunnen meepraten. Hajers tip voor autoriteit in crisistijd: “never waste a good crisis”. Verwerf gezag met optreden in moeilijke situaties en benut de media-aandacht tijdens crisismomenten om veel verschillende publieken aan te spreken en een relatie aan te gaan.
Hajers lezing is de eerste in de achtdelige lezingenserie Op losse schroeven. Komende week: Wie geneest de geesteszorg? Niet alleen de patiënt, ook de geesteszorg is ziek. Psycholoog prof. Philippe Delespaul roept de GGZ op keuzes te maken, voordat de overheid het doet.
