Project X in Haren, de Arabische revolutie, beeldvorming, media lijkt een machtig en invloedrijk middel (als we de media moeten geloven). Toch is de invloed van media op menselijk gedrag niet zo groot en eenduidig als vaak gedacht, zo stelde prof. dr. Eggo Müller tijdens het Culturele Zondagen College. Wel spelen media een steeds grotere rol in in ons dagelijks leven. Er moet daarom meer aandacht moeten komen voor mediawijsheid zodat we leren media op de juiste manier te interpreteren.
Media niet de enige oorzaak
Het is moeilijk om het effect te meten van media, omdat er veel factoren zijn die menselijk gedrag bepalen. Zo blijkt uit onderzoek dat mensen die veel tv kijken, denken dat de wereld gevaarlijker is dan mensen die dat niet doen. Maar is de tv de oorzaak van hun angst? Nader onderzoek laat zien dat deze mensen vaak ook in armere wijken wonen, waar het gevaarlijker is. De postcode is de oorzaak voor het misverstand. Hoewel de invloed van media op gedrag vaak is onderzocht, is er geen eenduidig antwoord te vinden. Je kunt het ook van de andere kant bekijken: tijdens de koude oorlog was in Oost Europa het hele media apparaat in handen van de staat, en toch kwam er revolutie. Media worden gebruikt als machtsmiddel om gedrag te beïnvloeden, maar niemand weet hoe het precies werkt. De reclame industrie gaat uit van een grote invloed van media, maar hoeveel mensen uiteindelijk echt het gewenste product uit het schap pakken door de reclame is onbekend.
Digitalisering van het dagelijks leven
Het medialandschap is aan het veranderen. Waar er in de 20ste eeuw vooral onderzoek werd gedaan naar de invloed van massamedia, zijn in de 21ste eeuw ook veel alledaagse processen mediagerelateerd. We leiden een steeds meer 'digitaal leven', waarin apps en internet een grote rol spelen. De tijd die we dagelijks besteden aan mediagebruik (gemiddeld 7 uur per dag) blijft stijgen, digitale media worden steeds belangrijker en de inhoud wordt mondialer. Daarnaast moeten we steeds vaker actief iets bijdragen in de nieuwe media, door informatie te uploaden, muziek te delen of berichten te 'liken'. Maar ook als je tijdens het internetten niet zelf actief participeert lever je data waar providers en bedrijven handig gebruik van maken. Zo is er een bier-app, waar je met andere gebruikers je bier-ervaringen kan delen. Voor brouwerijen is dit een goudmijn aan gegevens over ons dagelijks gedrag. De bedrijven hebben toegang tot de informatie die je invulde, maar ook sporen die je naliet op social media die je niet direct dacht te delen, zoals je locatie, je vrienden of je gebruikte zoektermen.
Gevolgen op lange termijn
Op korte termijn verandert er veel door nieuwe vormen van media en communicatie, maar we weten weinig over de gevolgen op lange termijn voor fundamentele waarden als privacy en waardigheid. Welke gevolgen hebben het gebruik van nieuwe media voor machtsverhoudingen en het delen van kennis? We kunnen meer mensen bereiken en betrekken, maar de toegang tot internet is onevenredig verdeeld. Ook in de politiek moet worden nagedacht wat deze veranderingen betekenen voor gevestigde instituties, en voor de betrouwbaarheid van de informatie die mensen tot zich krijgen. Moet de overheid zich daarmee bemoeien? Of moeten we dat overlaten aan de markt? Twee dingen zijn volgens prof. dr. Eggo Müller het meest belangrijk: investeren in goede journalistiek, om betrouwbare nieuwsvergaring te kunnen garanderen en onderwijs in mediageletterdheid. Zodat kinderen leren feit van fictie te onderscheiden en grote hoeveelheden informatie leren te verwerken.
Meer weten over de relatie tussen media en maatschappij? Kijk dan ook de lezingenserie Plug in terug, waarin we keken naar de betekenis van nieuwe media. Volgende Culturele Zondag spreekt gedragsbiologe prof. dr. Liesbeth Sterck over versiergedrag in het dierenrijk. Wat leert onderzoek naar haantjesgedrag ons over de menselijke man?
