Wat is de wetenschap achter vriendschap? Student-assistent Iris Korvemaker ging op zoek naar de veranderingen in vriendschap door de tijd heen.
Hoe meer ik mij in vriendschap verdiep, hoe meer ik erachter kom dat vriendschap iets ongrijpbaars is. Er is geen eenduidige definitie van vriendschap, en ook geen checklist om na te gaan of iemand een goede vriend of vriendin is. Toch schreven vele filosofen boeken vol over vriendschap. Wat betekent het volgens hen? Misschien kunnen de wijsgeren opheldering geven.
Geheim vrienden zijn bestaat niet
Aristoteles noemt drie voorwaarden om te spreken van een vriendschap. Ten eerste moet vriendschap wederkerig zijn. Je kan niet zeggen dat iemand je vriend en diegene ontkent stellig. Ten tweede wens je een vriend of vriendin het goede toe. Denk aan gezondheid, een goede baan of een grote liefde. Als laatste kan een vriendschap alleen bestaan als je van elkaar wéét dat je vrienden bent. In het geheim vrienden zijn, bestaat niet.
Vrienden bestaan niet
Gek genoeg wordt aan diezelfde Aristoteles de paradoxale uitspraak “O mijn vrienden, er is geen vriend” toegeschreven. Wat hij daarmee bedoelde, is onduidelijk gebleven. Aristoteles stierf voordat hij deze uitspraak op schrift heeft kunnen toelichten. Het is niet helemaal zeker of Aristoteles dit letterlijk zo gezegd heeft, maar filosofen na hem, citeren veelvuldig deze uitspraak. De Duitse, 19e-eeuwse filosoof Friedrich Nietzsche is één van die filosofen. Hij typeert vriendschap als niets anders dan 'doen alsof'. Het nihilisme, zoals Nietzsche het beschrijft, is het vervallen van waarden. Volgens Nietzsche proberen we ons te verschuilen voor de werkelijke chaos en absurditeit van het leven. Dit doen we door allerlei interpretaties en betekenissen te geven aan de werkelijkheid, die er helemaal niet zijn. Zo is het leven op zichzelf nutteloos, maar proberen we door dingen kunstmatig waarde toe te kennen, zoals vriendschap, het leven waardevol te maken. Dat is dus een heel andere kijk op vriendschap, dan Aristoteles voorstond.
Praat niet over je vriendschap
Ook de hedendaagse filosoof prof. dr. Paul van Tongeren (Wijsgerige ethiek, Radboud Universiteit Nijmegen) kijkt vanuit het nihilisme naar vriendschap. Van Tongeren: “Mensen zijn bevriend met elkaar, omdat ze bepaalde dingen níet met elkaar delen. Zoals bijvoorbeeld hoe ze over elkaar denken.” Dankzij ons toneelspel lukt het ons met elkaar door één deur te kunnen. Maar het wordt steeds moeilijker om dit vol te houden, als we wéten dat we toneel aan het spelen zijn. We kunnen niet meer geloven in het ideaal vriendschap, maar ons verlangen naar zoiets van vriendschap blijft bestaan. Van Tongeren: “We moeten onze vriendschappen niet opgeven, maar we moeten ook niet onze vrienden constant meten aan het ultieme ideaal.”
Volgens Joachim Duyndam (Filosofie, UvH) kun je beter niet met vrienden over vriendschap praten. Door het over je vriendschap te hebben, stap je daarboven, je bekijkt het vanaf een meta-niveau bekijken. Hierdoor raak je uit je vriendschap. Vergelijk het met een innige zoen. Als je gaat nadenken over de techniek of hoe het er van een afstandje uitziet, dan verliest het moment alle romantiek.
Geef je over
Volgens mij heeft Duyndam gelijk. Als ik te veel ga nadenken over vriendschap, dan ga ik nadenken over het nut van vriendschap en zie ik hoe ik zelf vervangbaar ben voor anderen, en anderen voor mij. Hoe bijzonder je vrienden ook aanvoelen, in feite zijn ze inwisselbaar. Ze komen en gaan, zijn afhankelijk van wie je toevallig tegenkomt en op welk moment. Het benoemen van hoe goed je wel niet met elkaar bevriend bent (zoals sommige mensen doen), werkt op mij beklemmend. Zo denkt Duyndam hier ook over: “Geef je over aan vriendschap, vier het en geniet ervan. Maar wil je de vriendschap behouden, kun je haar beter onbenoemd laten.” En dat ga ik nu ook doen: genieten en vieren, zonder er te veel bij stil te staan.
Voorgaande blogs
> Vriendschap steeds belangrijker (25-05-2015)
> Té veel online contact zorgt voor vereenzaming (02-06-2015)
> Gen bepaalt met wie je bevriend raakt (09-06-2015)
> Friends with benefits werkt niet (16-09-2015)
> Vrienden, Freunden, friends, amici en amis (23-06-2015)
