Huisje, boompje, beestje
“Als je zoals ik bezig bent met cultuur en politiek, de onderwerpen over wat de mens van de wereld maakt, dan vergeet je wel eens hoe groot de invloed van technologie is op je wereldbeeld en mens-zijn.” Schrijver Bas Heijne vertelde in de laatste lezing van de reeks Huisje, Boompje, Beestje dat hij zich nu pas realiseert wat de impact van technologie op je eigen leven kan hebben. Heijne interviewde voor het VPRO-programma De Volmaakte Mens wetenschappers van internationale faam. Hij nam ons mee in de zoektocht naar de toekomst van onze soort.
Twee richtingen
De afgelopen twee maanden spraken in deze lunchlezingen een reeks zeer vooraanstaande Nederlandse wetenschappers over de nieuwste technologieën, die ons in staat stellen ons lichaam en leven te meten en te perfectioneren. We hoorden over onderzoek uit de gynaecologie, economie, spraakonderzoek, informatica en kunstmatige intelligentie. Samen met Heijne legden we zijn bevindingen en onze bevindingen naast elkaar: lost technologie problemen op of creëert het juist behoeften en de drang naar meer controle? De zoektocht van Heijne kende twee verschillende richtingen. De eerste geeft aan dat de technologische revolutie zo'n vaart niet zal lopen, de tweede dat het wel grote gevolgen voor ons mens-zijn en de samenleving zal hebben. De sprekers uit de afgelopen lunchlezingen waren het er veelal over eens dat we niet hoeven te vrezen dat de mens wordt overmeesterd door wat wijzelf hebben gecreëerd. Heijne sprak echter ook wetenschappers die, net als Stephen Hawking, het bekendere doemscenario uit de media schetsen. Aan de hand van enkele TV fragmenten uit de Volmaakte Mens onderzoeken we waarom en op welke punten de wetenschappers het nog meer oneens zijn.
Sleutelen aan onze kinderen
Tegenwoordig kunnen zwangere vrouwen hun ongeboren kind testen op het Down-syndroom en besluiten het te houden of niet. “Letting nature take its course is a choice now.“ zei filosoof en bio-ethicus Julian Savalescu (Oxford University). Als je kiest om de baby te houden is dat een morele beslissing, vroeger was dit niet aan de orde. “Technologie kan het aantal morele vraagstukken zo hoog laten oplopen dat we ons moeten afvragen of we dit wel aankunnen“, legt Heijne uit. We kijken naar een fragment van filosofe en ethica prof. Donna Dickenson (University of London). Ze vertelt over de vercommercialisering van de mens, met als voorbeeld de handel in ei - en spermacellen. Mogen ouders genetisch ingrijpen, bepaalde eigenschappen selecteren en het voor hen perfecte kind maken? Het is de vraag of dit anders is dan wanneer je je kind via 'de gewone weg' in een bepaalde richting naar vioolles of topsport pusht. Maar hoe ver mag je gaan?
De mensheid rationaliseren
Met genetisch ingrijpen kunnen we psychopaten voorkomen, door het gen voor gewelddadigheid te verwijderen, denkt Savalescu. Heijne vindt Savalescu naief optimistisch, de bio-ethicus gelooft in de goede bedoelingen van de mens terwijl hij tegelijkertijd wil dat de mens al zijn slechte eigenschappen elimineert. Wat krijgen we bijvoorbeeld voor mensen als Putin de mens gaat verbeteren? Goed en fout is voor iedereen anders. Daarbij zijn dingen nooit goed uit één stuk en slecht heeft ook goede neveneffecten. Knutselen aan de mens gebeurt al lange tijd in grote of kleine maten. Als we een asprine nemen tegen de hoofdpijn, gaan we misschien wel tegen de natuur in. Vroeger stierf 1 op de 5 kinderen, die statistieken kloppen ook al lang niet meer. Heijne vindt de ethische kant, de vraag wanneer we tegen de natuur in gaan en of het mag, eigenlijk niet interessant. Hij maakt zich zorgen over het verdwijnen van ons mens-zijn, daarmee bedoelt hij onze gedachten, behoeften en ideeën. “Mijn bezwaar is ons 'innerlijk behang', de binnenwereld die steeds meer naar buiten komt". Hij doelt hiermee bijvoorbeeld op neurologische technieken die processen in ons hoofd zichtbaar maken. Natuurlijk kun je met een mri-scan geen gedachtes lezen (al komt het in de buurt), maar we pretenderen dat alles in ons meetbaar is en in logische vakjes is op te delen. Volgens Heijne een misvatting.
Samenleving
Psychologe dr. Susan Blackmore (Oxford University) stelt in een fragment dat het gevaar van technologie schuilt in het feit dat alles en iedereen 'interconnected' is. Op ons podium sprak dr. Egon van den Broek over het fenomeen Internet of Things, waarin mensen, spullen, processen en zelfs dieren met elkaar verbonden zijn. Volgens hem moeten we waken voor een tweedeling in de samenleving. Van mensen die wel en niet mee gaan in de technologie. Volgens Heijne is dit probleem van alle tijden. Tweedeling is er al en zal alleen maar versterkt worden. “Stel wij zitten tegenover elkaar en jij hebt twintig procent meer geheugen en smartpillen genomen, dat merk je wel in zo'n gesprek. Op een gegeven moment zijn er mensen die dat kunnen betalen en gaan de rijken 'enhanced' (verbetert) zitten wezen” legt Heijne uit. “Het klinkt allemaal nog erg science fiction maar het is een normale menselijke tendens om jezelf te onderscheiden.” Tot slot legt Heijne uit dat technologie niet alles zal oplossen, maar dingen zal versterken die er al zijn. Ouders die dwang op hun kind uitoefenen die gaan die nieuwe technieken gebruiken. Ouders die ervoor kiezen hun kind vrij te laten opgroeien en zelf keuzes te laten maken zullen dat niet doen. Het is naïef om te denken dat iedereen met de nieuwste techniek aan de haal gaat.
Kijk de gehele lezing 'Je weet niet wat je mist' inclusief tv-fragmenten van de Volmaakte Mens terug. Dat programma wordt uitgezonden vanaf woensdag 13 mei om 23.00 op NPO2.
