In deze aflevering van de blogserie over 'bezit': prof. ir. Klaas van Egmond. Van Egmond is bijzonder hoogleraar Milieukunde aan de Universiteit Utrecht en werkzaam binnen het Utrecht Sustainability Insitute.
Publiek of Privaat?
'De stranden zijn vermoedelijk eigendom van de Staat', zo stelt het Burgerlijk Wetboek. Door het strand te verkopen aan private personen kan de overheid op korte termijn veel geld besparen. Maar is de natuur niet van ons allemaal? En wie wil er nu een strand volgebouwd met strandhutjes? In de samenleving van vandaag waarin schaarste heerst, is nadenken over de zorg voor eindige goederen zoals natuur, ruimte, milieu en grondstoffen belangrijk. Hoe kunnen we deze goederen het beste beheren: kan dat beter via collectief of privaat bezit? Volgens prof. ir. Klaas van Egmond is de discussie over privaat versus publiek bezit zoals we die nu voeren niet in staat deze vragen te beantwoorden. Een duurzame samenleving kan alleen bestaan als iedereen zijn steentje bijdraagt. Daarvoor moet het sociaal dilemma 'ik doe het alleen als jij het ook doet' door de overheid worden overwonnen; het is haar taak het aantal free riders(zij die alleen gebruikmaken van een goed of dienst zonder ervoor te betalen of bij te dragen aan de instandhouding ervan) tot een minimum te beperken. Wanneer de overheid de machtspositie die hiervoor nodig is verliest, zal de duurzaamheid van de samenleving in gevaar komen. Van Egmond spreekt dan van een zoekgeraakte publiek-privaat balans.
Geldschepping en de vicieuze cirkel van economische groei
Van Egmond ziet de ernstigste gevolgen van de zoekgeraakte publiek-privaat balans bij de macht van financiële instellingen. In onze samenleving is het recht op geldschepping voorbehouden aan banken. Banken mogen vele malen meer geld uitlenen dan ze 'in kas' hebben en vragen rente over het geleende bedrag. Om onze leningen en de rente hierover terug te kunnen betalen moeten we meer verdienen en daarvoor is economische groei een voorwaarde. Zo houdt de geldschepping via rentebetaling een vicieuze cirkel van economische groei in stand. Maar economische groei is lastig te combineren met beheer van milieu, grondstoffen, natuur en ruimte. Vaak kiezen banken ervoor krediet te verlenen aan activiteiten die hoge rendementen opleveren. Daarvan is vooral sprake bij de toe-eigening van de fysieke omgeving, de verkoop van bos of water dat eerst niet in iemands bezit was. Denk hierbij aan de verkoop van natuur in Nederland door staatsbosbeheer. Banken kunnen via kredietverlening in grote mate de richting die de samenleving opgaat bepalen: duurzaam of niet duurzaam.
De centrale vraag die van Egmond stelt is dan ook waarom de rechten en verantwoordelijkheden voor geldschepping niet bij de overheid liggen maar bij private banken.
Herstel van de publiek-privaat balans voor een duurzame samenleving
Willen we collectieve belangen zoals een schoon milieu en behoud van grondstoffen, ruimte en natuur een kans geven, dan dienen we ervoor te kiezen de zoekgeraakte balans te herstellen. De focus dient niet te liggen op individueel eigendom maar op collectief beheer van die goederen die een voorwaarde zijn voor een duurzame samenleving. Vóór de 17de eeuw lag de verantwoordelijkheid voor geldschepping bijvoorbeeld bij de overheid. Onze manier van denken daarover is dus relatief jong en het kan ook anders. Hoe kunnen we onze huidige notie van bezit en eigendom veranderen? Daarvoor is een diepgaande discussie nodig over de onderliggende waarden en wat we collectief en individueel belangrijk vinden. Over de urgentie van duurzaamheid ging van Egmond in debat met prof. dr. Jacqueline Cramer (Duurzame Innovatie en directeur van het Utrechts Centrum voor Aarde en Klimaat). Kijk hier de lezing terug.
De vraag die u doorgeeft
Van Egmond: "Aan mijn opvolger filosoof Bert van den Brink vraag ik welke andere denksystemen er zijn met betrekking tot eigendom".
In hoeverre kan het herstel van de publiek-privaat balans worden onderbouwd met klassieke redeneringen over eigendomsverhoudingen? In de samenleving hebben publieke en private waardeoriëntaties elkaar steeds weer afgewisseld. De ene keer lag de nadruk te veel op publieke en collectieve waarden zoals bij het communisme, de andere keer te veel op privaat, zoals bij het neoliberalisme. Kan inzicht in de wisselende waardeoriëntaties helpen de balans te herstellen? Kijk hier de TedX talk van Klaas van Egmond terug over onze waarden en hoe deze de duurzaamheid van de samenleving bepalen.
In het volgende blog over 'Bezit' zal Bert van den Brink, filosoof, ingaan op de filosofische grondslag voor het recht op bezit.
