Deugden en ondeugden
Met deze vraag eindigde gisteravond de discussie tussen prof. dr. Maarten van Buuren en prof. dr. Joep Dohmen. De ideeën van Friedrich Nietzsche (1844-1900) zijn voor beide professoren van groot belang. Er is echter een verschil: zij denken allebei anders over het belang van deugd.
Tijdens deze avond gaven Maarten van Buuren en Joep Dohmen een samenvatting van hun ideeën over levenskunst. Klassieke filosofen als Aristoteles en Epicurus passeerden de revue, maar ook recentere auteurs als Friedrich Nietzsche, Michel Foucault en Alasdair MacIntyre kwamen aan bod. De discussie tussen de professoren is echter nog lang niet ten einde en de visies blijven uiteenlopend.
Van Buuren heeft een pessimistische visie over deugden en geeft daarbij Nietzsche als voorbeeld: “Wij moeten onszelf overtuigen ten koste van onszelf”. Wanneer een mens zoekt naar authenticiteit komt hij tussen twee krachtvelden terecht: de eigen verantwoordelijkheid over hoe je je leven uitstippelt tegenover de richtlijnen van anderen waarnaar je geacht wordt te leven. Naarmate een mens ouder wordt, neemt hij afstand van de normen en waarden die zijn opgelegd door de samenleving en begint hij zelf te bepalen wie hij is. Hij neemt dan afstand van de deugdenleer die hij van huis uit heeft meegekregen. Door deze afstand kon hij beter inzien welke waarden hij zelf hield en welke waren opgedrongen door de samenleving.
Joep Dohmen heeft een optimistischere visie over deugden. Dohmen verbindt deugden aan levenskunst. Het doel van levenskunst is om een goed leven te leiden. Michel Foucault (1926-1984) is daarbij zijn grote inspiratie. Foucault geeft namelijk aan dat de mens zichzelf verwaarloost. Zelfzorg is daarom erg belangrijk. Voor zelfzorg zijn deugden nodig, maar Dohmen heeft de mening dat jonge mensen tegenwoordig geen schaamte meer hebben, omdat hen geen deugden zijn bijgebracht. De verandering in de levenskunst die hiertoe leidde vond in de jaren 1950-1980 plaats. Individuen veranderden van veel te bescheiden naar veel te onbescheiden. Dohmen is er daarom van overtuigd dat de hedendaagse samenleving wordt geteisterd door narcisten, individualisten, eenzaamheid, onzekerheid en hedonisme. Deze visie heeft, ondanks zijn optimistischere mening over levenskunst dan Van Buuren, een toch opvallende pessimistische ondertoon.
Dohmen geeft aan dat deugden van belang zijn om een authentiek individu te worden, vooral de deugden moed en doorzettingsvermogen. Ook emoties zijn belangrijk om authenticiteit te ontwikkelen. In dat gegeven zit het verschil tussen de visies van Dohmen en Van Buuren. Volgens Van Buuren zijn deugden van minder belang voor de authenticiteit van een individu, terwijl Dohmen deugden juist als van groot belang ziet. De mens krijgt volgens Van Buuren de mogelijkheid te reflecteren op de richtlijn van handelen die in zijn jeugd door de omgeving aan hem is opgelegd. Zo ontwikkelt een individu een manier van leven die hij zelf in de hand heeft. Hoewel Dohmen de ideeën van Nietzsche belangrijk vindt, zijn volgens hem de opvattingen van Nietzsche heden ten dage niet meer reëel door de omwenteling in de levenskunst in de tweede helft van de twintigste eeuw.
Deugden of geen deugden, reflecteren op de waarden die je houdt is in ieder geval een belangrijke zaak. Kijk de lezing over deugden en ondeugden hier terug. Meer weten over levenskunt? Kijk op onze speciale levenskunstpagina.
