Kettingreactie
'De tegenwerping dat het niet ethisch zou zijn om iemand op te sluiten die hier niets aan kan doen, kan worden beantwoord in die zin dat het ook onethisch is om hen die gruweldaden verrichten ongestraft te laten', aldus prof. mr. Nora van Oostrom-Streep in haar bijdrage aan de kettingreactie vorige week. In het recht gaat men er vooralsnog van uit dat de mens normaliter niet wilsonbekwaam is. Er zijn wetenschappers die daar anders over denken, wetenschappers die menen dat wij ons brein zijn. Volgens neurowetenschapper dr. Martijn van den Heuvel zijn wij onze connecties. Volgens Van den Heuvel hangen connecties nauw samen met ons IQ. Van Oostrom-Streep wil hier meer van weten en vroeg hem: 'Wanneer onze (neurologische) connecties samenhangen met ons IQ, wat is dan de invloed hiervan op ons gedrag?' En laten deze connecties ruimte voor een vrije wil?
Een optelsom van connecties
Ben ik mijn connecties in mijn brein? 'Absoluut. Waar zou mijn "ik" anders zitten?' Wat zit er opgeslagen in al deze connecties? 'Alles. Onze ervaringen, herinneringen en onze persoonlijkheid. Het is de optelsom van de connecties die bepaalt wie we zijn. Niet één of twee connecties, één los gebiedje of een "emotienetwerk", "aandachtsnetwerk" of een andere deelverzameling van gebieden, maar de continue interactie tussen de hersengebieden maakt wie we zijn. Deze communicatie bepaalt dus ook onze intelligentie (IQ) en EQ (emotionele IQ).'
'"Reductionisme" leert dat een complex systeem bestudeerd kan worden door het uit elkaar halen en door elk onderdeel apart te bekijken. Begrijpen we de onderdelen, dan begrijpen we het geheel. Dit laat echter de interacties - datgene wat naar mijn mening juist zo belangrijk is - tussen de onderdelen buiten beschouwing. fMRI is een prachtige techniek die oorspronkelijk bedacht is om te bekijken "waar" in het brein bepaalde functies gelokaliseerd zijn. Mensen moeten een taakje uitvoeren en vervolgens wordt er gekeken waar in de hersenen verhoogde activiteit plaats vindt. Dit heeft echter - onbedoeld - bijgedragen aan het idee dat onze hersenen een verzameling zijn van losse onderdelen.'
Chaos
'De chaostheorie van Lorenz zegt dat een vlinderslag op termijn kan uitlopen tot een orkaan ergens anders in de wereld. Misschien zo ook in onze hersenen: een kleine gebeurtenis (bijvoorbeeld één neuron dat vuurt) kan uitlopen op een totale verandering in de toestand van onze hersenen, terwijl het ook een andere complete verandering kan neutraliseren. Ons brein balanceert op de rand van chaos: "everything can happen".'
Een chaotisch systeem kan nog steeds deterministisch zijn. Het klinkt misschien wat ingewikkeld, maar toekomstige toestanden - hoe onvoorspelbaar ook - zijn nog steeds vast gelegd in de originele set van formules. Is het dan toch zo dat onze connecties, hoe complex en hoe groot ook, ons gedrag geheel huisvesten? Dat ons gedrag, hoe onvoorspelbaar ook, toch volledig vastligt?
'Hier komt, mijns inziens, de door professor Oostrom aangedragen nature/nurture-discussie om de hoek kijken. Is het nu de natuur (onze genen) of is het onze opvoeding en ervaring (nurture) die bepaalt wie we zijn? Ik zou zeggen, allebei. Veel mooier dan Sebastian Seung is het niet te verwoorden : 'it's in the connectome, where nature meets nurture'. Hoewel het misschien nature is die de vorm, hoeveelheid, en grove organisatie van ons connectome bepaalt, het is nurture - de omgeving, onze opvoeding, onze ervaringen - die voor de uiteindelijke finetuning van de bedrading zorgt.'
Neuraal darwinisme
Waar in de hersenen bevindt zich ons 'ik-gevoel'? 'Het is naar mijn mening vanuit het continue veranderende connectome en haar organisatie en efficiëntie waar ons "denken", "bewustzijn" en "ik-zijn" vandaan komen. Het waren Edelman en Tononi die als eerste suggereerden dat het misschien de "complexiteit" van het netwerk is die zorgt voor het ontstaan van bewustzijn in het brein. Een complexiteit die niet gedreven wordt door vooraf vaststaande regels, maar die uit zichzelf ontstaat uit een natuurlijke selectie van neurale events. Hun "neurale darwinisme" theorie is een sterk anti-reductionistische kijk op het brein die aangeeft dat het de complexiteit is van de hersenen die zorgt voor het ontstaan van ons bewustzijn en "ik"-zijn.'
Prof Van Oostrom vroeg: Heeft het maatschappelijk zin ons te richten op het verhogen van de efficiëntie van organisatie-uitwisseling, of moet dit noodzakelijkerwijs samengaan met gedragsontwikkeling? 'Laat ik deze vraag primair als neurowetenschapper benaderen. Misschien dat efficiëntie van de hersenen een belangrijke rol speelt in intelligentie, maar dat wil nog niet zeggen dat efficiëntie van het hogere brein per definitie een goed iets is. Het is maar de vraag of het veranderen van de balans (naar welke kant dan ook) het gewenste resultaat oplevert. Maar het blijft een zeer interessante vraag of bijvoorbeeld bepaalde middelen de efficiëntie van gezonde hersenen (tijdelijk) kunnen verbeteren.'
Volgende week
Dr. Menno Lievers is specialist in de filosofie van de geest. Volgende week zal hij uitweiden over redenen en oorzaken, wat een gedachte is en het debat over de vrije wil vanaf een metaperspectief.
Lees in het dossier andere kettingreacties verschenen in deze reeks.
