Klimaatverandering is een onderwerp waaraan niet meer te ontkomen valt. De mens zal hoe dan ook nu iets aan haar gedrag moeten veranderen om de ecologische voetafdruk nog enigszins te beperken. Maar hoeveel we er ook over horen en weten, gedragsverandering blijft lastig. Tijdens de eerste lezing van de serie Rights to a green future legt prof. dr. Herman Wijffels uit waar dit aan ligt en duidt de urgentie van het debat aan. Naast de econoom Wijffels, verbonden aan het Utrecht Sustainability Institue (USI), is het woord aan de wijsgeer prof. dr. Marcus Düwell en dr. Anja Mihr van het Nederlands Instituut van Mensenrechten (SIM).
Psychologische en morele barrières
Het zogenaamde prisoner's dilemma zorgt ervoor dat de mens in feite gevangen is in haar eigen gedrag. Iedereen is bang zelf te veel moeten inleveren terwijl anderen er lustig op los blijven consumeren. Dit is op alle niveaus terug te zien, zowel bij individuen die een besluit nemen over het wel of niet laten staan van de auto, als bij multinationals die hun productiewijze en -strategie moeten bepalen.
Hier komt ook een ander vraagstuk bij kijken, aldus Düwell. Want in hoeverre is de mens in staat om zijn gedrag te veranderen? Het gebrek aan emotionele binding met toekomstige generaties kan namelijk een psychologische barrière vormen. Düwell stelt dat het voor een mens nog wel mogelijk is om rekening te houden met de eventuele gevolgen van gedrag voor hun eigen kleinkinderen. Maar dit verandert als het gaat om gevolgen van de klimaatverandering die effect hebben over duizenden jaren. Een mens is niet in staat een emotionele band aan te gaan met een persoon die eeuwen verder in de toekomst leeft en nog geen identiteit heeft.
Het prisoner's dilemma is vooral in de economie een belangrijke oorzaak van het feit dat verandering moeizaam tot stand komt. Toch ziet Wijffels ook positieve ontwikkelingen, zoals de toename van bedrijven die zich inzetten voor hun corporate social responsibility(CSR). Een voorbeeld hiervan zijn de verschillende bedrijven die een zogenaamd 'Triple P'-rapport uitbrengen, waarin de balans tussen people, planet en profit wordt opgemaakt. Daarnaast is er ook in bredere zin een positieve ontwikkeling te bespeuren. Uit recent onderzoek blijkt dat 25% van de mensen zich ervan bewust is dat daadwerkelijke gedragsverandering noodzakelijk is.
Mensenrechten als 'bridge-builder'
Kunnen we mensenrechten gebruiken om klimaatverandering opnieuw te framen? Om het debat wederom urgent te maken en opnieuw aan te wakkeren? Hoewel Wijffels benadrukt dat het een van de manieren is om klimaatverandering opnieuw te positioneren, ziet hij het wel als een heel belangrijke. Het stelsel van mensenrechten kan namelijk ook wel als bridge-builder worden gezien, zoals Mihr stelt. Problemen in de gezondheidszorg of de gevolgen van de economische crisis zijn altijd terug te voeren op bepaalde mensenrechten die in het geding raken. Denk aan het recht op een waardig bestaan of het recht op arbeid.
De mensenrechtenbenadering is dus een manier om het klimaatprobleem opnieuw te positioneren. Maar argumenten kunnen elkaar ook aanvullen, stelt Wijffels. Mihr betoogt dat het ook andersom werkt. De klimaatverandering kan ingezet worden om het systeem van mensenrechten effectiever te maken. Ondanks dat het stelsel van mensenrechten een groot aantal instituties kent, dat zich constant blijft uitbreiden, ontbreekt het aan controlerende mechanismen. Het vraagstuk omtrent klimaatverandering kan hierin voor een nieuwe impuls zorgen.
Hoe effectief is het in de praktijk om de agenda rond klimaatverandering en die omtrent mensenrechten aan elkaar te koppelen? Volgende week zal drs. Teresa Fogelberg een historisch overzicht geven van deze agenda's en dieper op deze vraag ingaan.
Kijk hier de lezing terug en vind meer informatie over de lezingenserie en de sprekers hier.
