Vergeven in tijden van vergelding
Twee vragen: wie durft zichzelf waarlijk vergevingsgezind te noemen? En wie reageert in een vervelende situatie op straat met een kort lontje en ingehouden woede? Het zijn lastige vragen om over jezelf te moeten beantwoorden. Toch durf ik mezelf wel vergevingsgezind te noemen, hoewel ik me ook wel herken in de woede die in één klap kan ontvlammen. Dat lijkt een paradox, maar misschien wijst die juist wel de weg naar een meer vergevingsgezind samenleven. Vergeving vraagt tijd en tijd, daar hebben we over het algemeen te weinig van.
Op de tweede avond naar aanleiding van De andere wang, over vergeving en vergelding, ligt het accent op de maatschappelijke aspecten. De samenleving krijgt steeds meer de trekken van een schuld- en afrekencultuur. 'Je recht halen' is het antwoord op alles wat je overkomt, of dat nu toe te schrijven is aan een bedrijf, een persoon, de natuur of gewoon het lot. En dat terwijl een meer vergevingsgezinde instelling veel rust en evenwicht kan brengen – zowel voor jezelf als in de wereld.
Nieuwe en Oude Testament
Cultuurtheoloog Frank Bosman vertelt over vergeving in de christelijke traditie. In het Nieuwe Testament verbindt Jezus vergeving aan het universele principe van de wederkerigheid. 'Ik doe iets voor jou, opdat jij iets voor mij doet.' Dit betekent niet dat ik iemand vergeef om vervolgens zelf door diezelfde persoon ook vergeven te worden. Het is algemener: als ik jou vergeef, zal ooit ook iemand mij vergeven. Een geruststellende gedachte, die eerder lijkt te berusten op vertrouwen dan het wantrouwen van de boze burger die altijd in zijn recht meent te staan.
Op de eerste avond van het tweeluik georganiseerd in samenwerking met SLAU, kwam al naar voren dat vergeving tijd vergt. Maar ook op deze wederkerige manier is vergeving dus iets wat zich uitstrekt in de tijd. Het (her)vinden van evenwicht gaat nu eenmaal niet van het ene moment op het andere. Evenwicht en balans, dat zijn ook woorden die rechtsfilosoof Andreas Kinneging benadrukt als hij ingaat op de vraag wat vergeving nu eigenlijk is. Hij haalt een andere grondregel aan, die eerder lijkt te wortelen in het Oude Testament: 'Op schuld moet boete volgen.' Dus toch vergelding? Ja, maar die vergelding bestaat uit boete doen en dat kan ook betekenen: berouw tonen. Als de dader berouw voelt voor wat hij gedaan heeft, is de straf en dus de vergelding uitgevoerd en vergeving op zijn plaats.
Berouw en evenwicht
Vergelding en vergeving staan in deze zin niet haaks op elkaar. Beide hebben te maken met een evenwicht dat hersteld wordt. Dat gaat niet zonder dat er al een balans aanwezig is: tussen de daad en het berouw van de dader, en het lijden van het slachtoffer. Pas dan kan via vergeving het evenwicht hersteld worden, ten eerste tussen dader en slachtoffer als individuen en ten tweede in de maatschappij. Dat berouw daarbij echt een eerste vereiste is, werd wel duidelijk uit het indrukwekkende verhaal van Jack Keijzer, wiens zoon Pascal op zestienjarige leeftijd werd vermoord. Omdat de dader mijlenver verwijderd lijkt van enige vorm van spijt of berouw, zal vergeving wel nooit een optie zijn. Die gruwelijke moord was ook nog maar kort geleden – in 2007. En tijd is een cruciaal onderdeel van vergeving, misschien ook wel van berouw. Je zou het kunnen zien als de weegschaal die uit evenwicht is geraakt en die tijd nodig heeft om weer in balans te komen. De bewegingen bedaren en ten slotte is er weer evenwicht.
Tot tien tellen
Het is lastig om een discussie te voeren over tegelijkertijd zo'n onvoorstelbare menselijke tragedie en dat wat 'het korte lontje' wordt genoemd, een dagelijkse ergernis op straat. Kun je die twee wel echt met elkaar in verband brengen? Vanuit het perspectief van de oplossing misschien wel. Het is misschien niet vergevingsgezindheid, maar eerder tijd waar het ons aan ontbreekt. 'Eerst tot tien tellen' is misschien een grondregel die aan de andere twee kan worden toegevoegd.
Lees hier het nieuwsblog over het eerste deel van het tweeluik over vergeving en vergelding: Vergeven, vergelden, verraden.
