Een collega van mijn vader kwam bij ons op school om voorlichting te geven en zegde later zelfs zijn baan als vertaler bij de chemische industrie op om fulltime discussieleider te worden. Iedereen leek mee te doen aan deze discussie. De dreiging was voor ons reëel. Het ongeluk met de centrale in Harrisburg was nog niet gebeurd en ook Tjernobyl was nog niet ontploft, maar de Russen konden elk moment komen en de AWACS-vliegtuigen met hun duidelijk zichtbare schotels (door de NAVO gebruikte radarvliegtuigen die een Russische inval moesten afweren) vlogen over ons schoolplein.
Vooral het misbruik dat er gemaakt kon worden van deze technologie boezemde angst in. Anderen vreesden conservatisme en irrationeel afwijzen van nieuwe technologie - net als de boeren die in het begin bang waren dat de melk zuur zou worden van de hoogspanningsleidingen. Er is sinds die tijd veel gebeurd om risico's te reguleren, zowel nationaal als internationaal, er kwamen initiatieven van wetenschappers die tot voorzichtigheid maanden en afspraken door het bedrijfsleven om alle andere energiebronnen voorrang te geven. Al zijn er de laatste jaren - wie had dat ooit gedacht - toch weer campagnes voor kernstroom.
Een officiële brede maatschappelijke discussie is er niet meer geweest sinds die tijd. Totdat vorig jaar de gezondheidsraad adviseerde er een te organiseren over nanotechnologie. Nog voor die aan het brede publiek wereldkundig werd gemaakt, sprak Prof. Wiebe Bijker tijdens de Nacht van Descartes 2009 over de manier waarop de gezondheidsraad tot dat oordeel kwam. Zowel deskundigen als publiek konden namelijk niet tot overeenstemming komen. De theorie leert dan dat er discussie nodig is. Niet alleen over de bekende feiten en onzekerheden rondom een issue, maar ook over waarden en de vraag hoe je die feiten moet uitleggen. Hoeveel slachtoffers mag een nieuwe technologie maken? En hoe belangrijk zijn de onzekerheden omtrent nut en veiligheid. In dit geval dus de vraag: hoe belangrijk kan nanotechnologie worden? Worden we er individueel zoveel beter van, wordt het leven makkelijker of de samenleving duurzamer? Zijn er eigenlijk al voorbeelden te noemen van toepassingen? Hoeveel mogen die de maatschappij kosten? Welke risico's zijn acceptabel en welke niet? En nog belangrijker: wie dragen de kosten en wie krijgt de baten?
Abstracte vragen zijn het. Om het debat op gang te brengen organiseerde Studium Generale in samenwerking met Nanopodium, de overheidsorganisatie die dit debat financiert, in de Aula van het Academiegebouw een 'nanotheatervoorstelling getiteld Nano is groot. Met het idee om door theater de bovenstaande vragen concreter te maken. Doordat de bezoekers mogen associëren bij wat acteurs doen, hoop je dat hun verbeelding aan het werk gaat en ze ook hun waarden laten spreken. En lukte dat? Volgens collega's van Studium Generale wel. Je wordt door de voorstelling geconfronteerd met het feit dat je buurman alles wel ziet zitten en jij voortdurende denkt: hoe zit dat met mijn privacy en wil ik wel de hele dag monitoren hoe het met me is? Iedereen, zo blijkt in een dergelijke setting al heel gauw, haalt verschillende soorten argumenten aan en weegt die ook anders. Dat alleen is al heel leerzaam.
Zelf zat ik thuis achter mijn pc de live-uitzending te volgen met wat meer distantie. Wat opviel ten opzichte van de discussie over kernenergie in de jaren '70 is dat ondanks het theaterelement, ik gebrek voelde aan emotie en reële angst. Het zette aan tot denken, maar het bleven ook weetjes over een nieuwe technologie. Het is bekend dat het moeilijk is nieuwe feiten tot je te nemen als je te emotioneel betrokken bent, maar blijkbaar is het zonder emotie nog moeilijker, omdat er geen noodzaak is deze feiten te verwerken en op te slaan. Voor de discussie echt breed maatschappelijk wordt, is er meer emotie nodig. En blijkbaar ben je ook nooit uitgepraat, want deze week debatteert de kamer weer over kernenergie.
Toen ik door de enthousiaste verkoper bij Van Haren een spuitbus aangereikt kreeg om mijn schoenen winterklaar te maken en hij daarbij meldde 'met nanotechnologie, mevrouw'" dacht ik nog steeds even dat het allemaal een toneelstukje was en niet echt. (Op die bus ontbreekt overigens elke waarschuwing, maar staat wel de vrolijke mededeling dat het om een wondermiddel gaat).
Meer weten? Kijk het theaterdebat hier terug. Of bekijk de lezing van Dave Blank over nanotechnologie en de toekomst.
