Moderne liefde
Vanavond gaan de liefhebbers er goed voor zitten, want het is tijd voor de First Dates Valentijn Special. Een tv-programma waarin bekende singles op zoek gaan, want “wat is er mooier dan de ware vinden op de dag van de liefde?” aldus de makers. Het is illustratief voor hoe we in onze samenleving nadenken over de liefde: een vaste relatie is een voorwaarde voor een vervuld leven. Een denkbeeld dat op Valentijnsdag prominent aanwezig is. Maar ook op andere dagen in het jaar worden singles met de beste intenties op een blind date gestuurd of wordt hen gevraagd wanneer ze nou eens iemand meenemen naar het kerstdiner. Impliciet en expliciet laten we hen die het niet lukt om die ‘ware’ te vinden weten, dat we ze toch een beetje sneu of eenzaam vinden. Is dat terecht? Dat bespraken we in de talkshow over Moderne Liefde.
Single: alleen of eenzaam?
Het aantal vrijgezellen groeit omdat we steeds ouder worden, sneller scheiden dan in vorige eeuwen en vaker bewust kiezen voor een leven alleen. Maar dat leven alleen is niet per definitie eenzaam. Dat zijn twee volstrekt andere dingen, stelt eenzaamheidsonderzoeker dr. Marlies Maes (UU). Eenzaam is een naar en onprettig gevoel, terwijl alleen zijn een objectief gegeven is. Toch kan afwijken van sociale normen wel leiden tot eenzaamheid. Maes: “Als je omgeving ervan uit gaat dat je een relatie moet hebben om het hoogst haalbare geluk in het leven te ervaren, dan is de kans groot dat het ook jouw verwachting gaat zijn. Niet voldoen aan die verwachting kan dan leiden tot eenzaamheid. Wanneer je omgeving diverser is, heb je zelf ook meer ruimte om verschillende verwachtingen van de liefde te hebben.” Singles zijn niet sneu omdat ze alleen zijn en ook niet per se ongelukkig. Antropoloog Roanne van Voorst schrijft in een NRC-artikel dat verreweg de meeste langdurige singles zich even gelukkig voelen als mensen in een relatie. Sterker nog: als singles niet ernstig ziek zijn of sociaal geïsoleerd leven (dat laatste komt ook voor, maar gelukkig is het een relatief kleine groep vrijgezellen, met name ouderen), blijken ze vaak zelfs gelukkiger dan mensen met een vaste partner. Vooral kinderloze vrijgezellen en singles met al wat oudere kinderen spenderen gemiddeld veel tijd met vrienden en familie, en zijn actief in de maatschappij, bijvoorbeeld via vrijwilligerswerk; ze hebben meer tijd voor zichzelf, en zijn minder moe dan jonge ouders.
Beeldvorming
In zijn boek Modern Romance beschrijft de Amerikaans socioloog Eric Klinenberg dat we onze romantische en relationele verwachtingen ontwikkelen op basis van wat we zien om ons heen, wanneer we opgroeien. Dat zijn de mensen van vlees en bloed, maar ook de beelden die sprookjes, populaire tv-series en films ons voorschotelen. Die schetsen opvallend vaak een man en een vrouw die, na wat dramatische plotwendingen, hun zielsverwant vinden en nog lang en gelukkig leven. Neem als voorbeeld de scene uit de romcom When Harry Met Sally (1989), waarin alle clichés over hoe we tegen singles aankijken voorbijkomen. En dit heeft niks met de zeitgeist van de jaren 90 te maken, het geldt op wat uitzonderingen na ook voor het overgrote deel van het media-aanbod in 2023. In ‘het echte leven’ is het iets minder conservatief, aldus seksuoloog dr. Marieke Dewitte (UM). “We zien dat mensen vandaag de dag meer experimenteren met verschillende vormen van intimiteit en seksualiteit. Dit hoeft niet per se samen te vallen in een relatie. Friends with benefits; polyamorie; open relaties; mensen die bewust kiezen om single te zijn. Het lijkt wat normaler geworden: de nadruk ligt op onafhankelijkheid en autonomie en meer gendergelijkheid.”
Traditionele opvattingen over het gezin voeren de boventoon
Het is fijn dat in ieder geval sommige mensen hun blik waarmee ze naar relaties kijken, iets verruimen. Het probleem is dat onze samenleving op dit moment onvoldoende ingericht is op die diversiteit aan relaties. Dat gaat van ‘triviale’ zaken zoals het vinden van een tafeltje in een restaurant voor één persoon tot belangrijke wetgeving rond financiën en familie. Een erfenis aan je partner is tot 600.000 euro belastingvrij, maar wanneer je als alleenstaande geld wil achterlaten aan een vriend, betaal je tienduizenden euro's belasting. Het is nagenoeg onbetaalbaar om een huis te kopen in je eentje. Alleenstaande moeders hebben het slecht in Nederland, velen leven in armoede, of op de rand ervan. Aan de andere kant willen sommige mensen juist met z'n drieën of vieren een kind opvoeden. Ook dat is moeilijk. Lange tijd lag er een concept-wet 'meervoudig ouderschap', waarin staat dat je tot maximaal vier ouders in juridische zin mag hebben. De traagheid was niet alleen te wijten aan het logge rechtssysteem, maar ook omdat bepaalde partijen moeite hebben met anders te gaan kijken naar het traditionele gezin. Sowieso lijkt de politiek de opmars van de single gemist te hebben. Slechts 7 van de 17 partijen hebben in hun programma aandacht voor alleenstaanden. Maar ook 'de wetenschap' mag zich achter de oren krabben, er is weinig aandacht voor onderzoek naar deze groeiend groep in de maatschappij.
In bijna alle academische disciplines wordt er onderzoek gedaan naar koppels. Socioloog en pedagoog dr. Daphne van de Bongardt (EUR) vindt ook dat er meer onderzoek naar singles moet komen. Het zou bijvoorbeeld interessant zijn om te kijken welke rol datingapps spelen in deze groep: wanneer mensen iets als een 'rela' bestempelen. Ze is desalniettemin heel positief gestemd: “De jongeren van nu zijn heel goed in het bevragen en deconstrueren van denkbeelden en normen, bijvoorbeeld als het gaat over gender en relaties. Ik denk dat als het ons als gehele samenleving lukt om de norm open te breken en de samenleving anders in te richten, singles een fantastische toekomst hebben!”.
Het is duidelijk dat we geen medelijden hoeven te hebben met singles, omdat ze de ware (nog) niet hebben gevonden, maar vooral omdat ze door de instituties niet voor vol worden aangezien.
