Science Café Utrecht
Het is toch enigszins ironisch om in tijden van corona in een zaal met 300 mensen te praten over intimiteit. Maar het Science Café van 9 maart ging na een aantal virale grapjes en een korte huishoudelijke mededeling (“als je bij deze avond aanwezig was stuur dan even een mailtje naar info[at]sg.uu.nl”) enthousiast van start. Te gast waren psycholoog dr. Anouk Keizer (UU), communicatiewetenschapper prof. dr. Marjolijn Antheunis (TiU) en psycholoog prof. dr. Esther Kluwer (UU). Ze doen alledrie onderzoek naar intimiteit, maar naar verschillende vormen daarvan. Wat is het belang van intimiteit voor ons welzijn?
De lichamelijke en geestelijke effecten van aanraking
Na een vragenrondje blijkt dat veel bezoekers bij intimiteit denken aan warmte, knuffelen en hechting. Daar wil dr. Anouk Keizer graag op inhaken. Ze doet onderzoek naar de effecten van aanraking op ons welzijn. Ze onderscheidt twee vormen. Ten eerste de functionele aanraking, bijvoorbeeld dat je voelt dat een insect op je arm loopt. Daarnaast de liefdevolle aanraking. Beide aanrakingen kunnen we voelen, maar de liefdevolle variant verbindt met een ander deel van de hersenen, namelijk met de emotionele delen van het brein. Daardoor is de respons ook anders. Bij het voelen van een beestje op de arm is de reactie ‘wegslaan’ en bij een troostende arm om de schouders komen er gelukshormonen vrij, die zelfs pijnverlagend kunnen werken. Het mag geen verrassing zijn dat een gebrek aan liefdevolle aanraking consequenties heeft.
In de babytijd is vastgehouden, gewiegd en geknuffeld worden essentieel voor een goede ontwikkeling. Kinderen die dit missen, bijvoorbeeld omdat ze opgroeien in weeshuizen of in gezinnen waar verwaarlozing plaatsvindt, hebben een verstoorde ontwikkeling en hechtingsproblemen. Maar ook op latere leeftijd kan gebrek aan aanraking je opbreken. Keizer laat een stukje uit de documentaire ‘Huidhonger’ zien, waarin een jonge vrouw vertelt: “Als je dan aangeraakt wordt heeft dat zo’n impact. Als iemand met zijn hand jouw hand aanraakt is dat ontzettend indrukwekkend, wanneer je dat helemaal niet meer gewend bent. Dat je zo in jezelf gekeerd bent geraakt, omdat je nooit aangeraakt wordt, dat je niet meer weet wat het is.” Hoeveel mensen deze gevoelens delen is onbekend, maar ga na bij jezelf: als je geen relatie hebt, wie raakt je dan aan?
Intimiteit in goede relaties
Aanraken en aangeraakt worden is belangrijk in liefdesrelaties. Seks hebben is voor velen het kenmerk hiervan. Toch is lichamelijke intimiteit niet het belangrijkste ingrediënt van een duurzame goede relatie, aldus dr. Esther Kluwer. “We hebben allemaal de behoefte om geliefd, gehoord en gekend te worden”. Koppels in crisis die bij een relatietherapeut op de bank zitten, klagen vooral over een gebrek aan emotionele intimiteit. Dit gaat over je figuurlijk blootgeven: openstaan voor de gevoelens en behoeftes van de ander en daarover communiceren. Als dat niet goed gaat kun je als stel onthecht raken. Dat betekent overigens niet dat je de hele dag op elkaars lip moet zitten.
Kluwer legt uit dat bij een goede relatie emotionele (en lichamelijke) verbondenheid samengaat met autonomie en authenticiteit. Dat je jezelf kan zijn, dat je dingen kan ondernemen los van de ander. Anders ligt verstikking op de loer. Een goede relatie kenmerkt zich dus door nabijheid en afstand. Dat is een precaire balans. Volgens Kluwer vragen we tegenwoordig ook veel van onze partners. Anders dan vroeger, toen het huwelijk vaak een economische afspraak was, moet onze wederhelft aan veel eisen voldoen. Het aantal echtscheidingen liep vanaf de jaren 60 flink op, maar is nu redelijke constant. Zo rond de 90.000 per jaar, sinds 2010. Kluwer: “Men grapt wel eens dat sinds de romantiek in onze relaties is gekomen het alleen maar meer ellende is”.
Intimiteit: online en offline
Meer of constant contact is dus niet altijd beter. Hoe zit dat dan met sociale media? Door de komst van open platformen als Facebook, Instagram, maar vooral ook door Whatsapp, is contact altijd en overal mogelijk. Maar is het intiem? Volgens prof. Marjolijn Antheunis zeker wel: “Whatsapp interacties kenmerken zich door veel en vooral ogenschijnlijk oppervlakkige berichtjes, denk maar aan je familiewhatsapp, waarin leden memes delen, vertellen waar ze zijn of wat ze als avondeten gaan maken. Ook al zijn het geen diepgaande face-to-face gesprekken, die berichten zijn waardevol omdat je kleine dingen uit je leven deelt”. Je gaat als het ware parallelle levens leiden, je bent intiem op afstand. Daarnaast voelen gebruikers zich op chat-apps anoniemer en zijn ze openhartiger, zelfs als ze weten met wie ze aan het praten zijn. Antheunis, lachend: “Whatsappen is als vrijen in het donker, soms durf je je dan meer bloot te geven”.
Open platforms als Facebook en Instagram vervullen de functie van social grooming, Je kunt een groot netwerk onderhouden, met wederom ogenschijnlijk oppervlakkige verjaardagswensen aan je middelbare schoonvriendin en hartjes onder de vakantiefoto’s van je oude baas, maar Antheunis legt uit dat je daarmee sociaal kapitaal vergaart. Als je vervolgens een nieuwe baan zoekt of een kamer in Amsterdam, dan zou die oude middelbare schoolvriendin of voormalig werkgever zo maar eens de gouden tip kunnen hebben. Is het constante appen en bereikbaar zijn dan alleen maar goed nieuws? Nee, zeker niet. De smartphone kan ook betekenisvol en intiem contact in de weg staan. Denk maar aan stellen die in een restaurant tegenover elkaar zitten, elk weggedoken in de eigen telefoon ('phubbing'). Echte intimiteit kan dichtbij en ver af zijn. Als je maar openstaat voor de ander, emotioneel en fysiek.
