Moderne zonden
Iedereen liegt wel eens: niet alleen mensen, maar ook dieren liegen dagelijks. Zo is liegen voor bijvoorbeeld vogels en ratten dagelijkse kost, wanneer zij doen alsof ze dood zijn om niet aangevallen te worden. Liegen is van alle tijden en soorten. Ondanks dat we nu niet méér liegen dan vroeger, zijn we nu wel beter in staat om leugenaars te herkennen, stelt rechtspsycholoog dr. Sophie van der Zee (EUR) in haar lezing ‘Moderne zonden: liegen’. Maar willen we dat eigenlijk wel?
Scepsis over leugendetectie
Leugendetectie heeft in Nederland een slechte naam. Van der Zee: "Leugendetectie wordt onterecht gezien als pseudowetenschap." Veel instanties en bedrijven blijven om die reden ver weg van leugendetectie, zelfs als het relevant is voor hun baan. De politie bijvoorbeeld ziet leugendetectie niet als iets van meerwaarde, maar doet in plaats hiervan aan “waarheidsvinding”. Dit komt in de praktijk veel overeen met leugendetectie, maar heeft niet het negatieve stigma wat leugendetectie wel heeft. Van der Zee merkt veel van deze negativiteit rondom leugendetectie en moet haar onderzoek dan ook vaak verdedigen tegen deze ideeën, bijvoorbeeld door te wijzen op hoe slim experimenten rondom leugendetectie vaak in elkaar zitten.
"Leugendetectie wordt onterecht gezien als pseudowetenschap."
Hoe ontmasker je een leugenaar?
Er heersen nogal wat onjuiste ideeën over leugendetectie. Zo zou een leugenaar geen oogcontact maken, meer zweten en veel knipperen. Deze stellingen kloppen niet, maar er zijn wel degelijk manieren om op een correcte manier leugenaars te ontdekken. Van der Zee legt uit dat de centrale aanname van leugendetectie is dat er een verandering in ons gedrag plaatsvindt wanneer we liegen, en dat deze verandering meetbaar is. Een manier waarop je dit kunt meten is door te kijken naar de spraak van mensen. Als we liegen, schiet onze toonhoogte de lucht in. Niet alleen ons stemgeluid verandert, ook de rest van ons lichaam verandert wanneer we een leugen vertellen. Zo blijkt dat iemand die liegt meer beweegt. Van der Zee heeft dit onderzocht door haar participanten motion capture pakken aan te trekken: pakken met sensoren die de lichaamsbeweging tussen ledematen meten. Dit zorgde dat ze leugenaars met een nauwkeurigheid van maar liefst 82% kon herkennen.
Een leugentje om bestwil
De heilige graal van leugendetectie die voor 100% zekerheid zorgt, bestaat dus nog niet, stelt van der Zee. Maar de nu al bestaande technieken zouden erg nuttig kunnen zijn in bijvoorbeeld recherchewerk. Omdat leugendetectie geen volledige zekerheid biedt is het onmogelijk iemand op basis hiervan te veroordelen. Maar wanneer een onderzoek met veelgebruikte verhoortechnieken vastloopt kan een leugendetector net een zetje in de goede richting geven.
Of we leugendetectie breder moeten toepassen betwijfelt Van der Zee. Leugens hebben namelijk een sociale rol in onze maatschappij. In een BBC experiment waar Van der Zee aan meewerkte werden deelnemers uitgedaagd om een week niet te liegen. De confrontatie met het grote aantal leugens dat ze desondanks verspreidden jaagde hen flink de schrik aan. De meeste mensen liegen vaker dan ze denken. Dat is niet gek, want liegen is belangrijk in onze interactie met anderen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen die liegen, sneller aardig gevonden worden. Van der Zee: "Leugens zijn een sociaal smeermiddel." Je kunt een leugenaar dus vrij accuraat ontmaskeren, maar moet je dat wel willen?
Meer weten over leugendetectie en de sociale rol van liegen? Kijk dan “Moderne zonden: liegen” terug.
