Voor haar stage bij Studium Generale onderzocht Floor van der Hout hoe de ideale universiteit van de toekomst er uit zou moeten zien. Door de vinger op de zere plek te leggen van het huidige onderwijs en onderzoek, maar vooral ook door goede, inspirerende voorbeelden aan te halen van hoe het ook zou kunnen.
Op maandagochtend ontvang ik een Facebook-uitnodiging van de studenteninspraak van sociale wetenschappen: 'Het ideale universitaire onderwijs', een interactieve lezing door universiteitshoogleraar prof. dr. Frits van Oostrom'. Daar moet ik natuurlijk heen. Het is erg rustig. Zo'n vijftien studenten hebben zich verzameld in de kleine evenementenruimte van het Ruppertgebouw. “Veel studenten zijn niet met het onderwerp bezig” verklaart een lid van de Inspraak. Van een vriendin, ook lid, weet ik hoe lastig het is om studenten te interesseren voor hoe de universiteit werkt. “Die werkt zoals die werkt” lijken veel studenten te denken. “Wat kun je er nu aan veranderen?” Daar hoop ik zelf ook achter te komen op deze bijeenkomst.
Dressuurpaarden
Frits van Oostrom vindt dat kwantiteit als inwisselbaar wordt gezien voor kwaliteit. Het is goed dat er zoveel studenten zijn, maar het risico is dat de universiteit een fabriek wordt. “De studies zijn een pakket van vakken, certificaten en regeltjes. Soms ben ik bang dat studenten een rondje lopen en door alle hoepeltjes springen als gedresseerde paarden en dan is er de finish: het diploma”. Een van de studenten in de zaal, heeft ook het gevoel dat ze in een tredmolen zit: “ik leverde een keer een opdracht in van 50 pagina's en toen kreeg ik na tien minuten een mail terug dat ik een 7 had”. Hieruit blijkt dat door sommige studenten het onderwijs op de universiteit als ondergeschoven kindje wordt ervaren.
De universiteit als onderwijsinstelling
Naar mijn mening is de universiteit toch in de eerste plaats een onderwijsinstelling, maar ook ik heb het gevoel dat die functie in het gedrang komt. Waarom? De initiatiefnemers van Science in Transition stellen dat de balans tussen onderzoek en onderwijs uit evenwicht is, met name door de toenemende publicatiedruk, gekoppeld aan 'perverse financiële prikkels' waarbij hoeveelheid wordt beloond en niet kwaliteit. Van Oostrom stelt dat van de enorme hoeveelheid artikelen die gepubliceerd wordt, 70% niet eens gelezen wordt. Kan die output niet teruggedrongen worden, zodat wetenschappers zich weer meer kunnen focussen op onderwijs?
Onderwijs, daar word je geen hoogleraar mee
Een ander deel van het probleem is dat veel docenten ervaren dat onderwijs geven een lage status heeft. Met een zak geld binnenhalen voor onderzoek of veel publicaties in belangrijke tijdschriften, kun je hoogleraar worden. Maar met slechts een handjevol publicaties en vooral veel onderwijs geven, word je geen hoogleraar. KNAW president Robbert Dijkgraaf zei eerder treffend dat het belangrijkste product van een universiteit niet geciteerd werk of onderzoek is maar het opleiden van hoogbegaafde jonge mensen. Daar heb je goede docenten voor nodig die inspirerend zijn.
Een beetje meer Humboldt
Vanuit al deze ideeën over onderwijs op de utopische universiteit, klinkt een verlangen naar het Humboldtiaanse Bildungsideal waarbij de universiteit als hoofdtaak het opleiden van kritische burgers heeft. Van Oostrom wijst erop dat driekwart van de studenten de wetenschap helemaal niet in wil: “de universiteit is steeds beter geworden in het opleiden van onderzoekers, maar slechter geworden in het opleiden van mensen”. Een universiteit moet niet alleen Nobelprijswinnaars opleiden, maar kritische burgers met een analytisch vermogen die iets kunnen betekenen in onze samenleving.
Studenten als kwaliteitsbewakers
Het is jammer dat er zo weinig studenten geïnteresseerd zijn in hoe de universiteit werkt. “Als studenten zijn jullie machtiger dan jullie denken” stelt Van Oostrom. “Geen bestuurder kan zich permitteren om te zeggen “dat willen alle studenten wel, maar dat gaan we niet doen”. Studenten zouden dus de bewakers van de kwaliteit van het onderwijs moeten zijn. Laten we ons daarbij niet doodstaren op contacturen, waarschuwt Van Oostrom. Dan zouden we inderdaad weer vervallen zijn in dezelfde 'qualispeak', waarbij we kwantiteit verwarren met kwaliteit. Universitair onderwijs moet boeiend, leerzaam en inspirerend zijn. Door ons, juist als studenten, steeds kritisch af te vragen hoe het onderwijs er op de universiteit uit moet zien, kunnen we misschien dichter in de buurt komen van een utopische universiteit.
Kwaliteit van wetenschappelijk onderwijs is belangrijk, daar is iedereen het over eens. De laatste tijd horen we woorden als 'excellentie' en 'topuniversiteiten' om te benadrukken dat het beter moet en worden er University Colleges en honoursprogramma's opgericht naar Amerikaans voorbeeld. Moeten we van Universiteit Utrecht dan maar een Harvard aan de Rijn maken? Lees hierover in de volgende blog.
Lees ook de voorgaande blogs:
> Inleiding: De utopische universiteit (17-12-2014)
> Meer promovendi, meer diploma's, meer publicaties (24-12-2014)
Meer weten?
- Benieuwd naar de ideeën van Von Humboldt? Lees het artikel De Morele Opdracht van de Universiteit over het combineren van onderwijstaken en onderzoek, gebaseerd op het Humboldtiaanse gedachtegoed.
- Science in Transition is een Utrechts initiatief van wetenschappers die vinden dat de wetenschap en de universiteit moeten veranderen. Ze uiten zich onder anderen tegen de publicatiedruk en komen op voor het belang van de onderwijstaak. Lees hier hun position paper.
