Voor haar stage bij Studium Generale onderzocht Floor van der Hout hoe de ideale universiteit van de toekomst er uit zou moeten zien. Door de vinger op de zere plek te leggen van het huidige onderwijs en onderzoek, maar vooral ook door goede, inspirerende voorbeelden aan te halen van hoe het ook zou kunnen. Dit is de eerste blog in de serie.
Van elitair naar publiek instituut
Wat is de universiteit? De maatschappij verandert en de universiteit verandert mee. Waar de universiteit in het verleden vooral de gevestigde intellectuele en bestuurlijke elite in stand hield, raakten maatschappij en universiteit vanaf de 19e eeuw steeds inniger met elkaar verbonden. In de roerige jaren '60 en '70 kwam door acties als de Maagdenhuisbezetting door kritische studenten, met steun van kritische docenten, de democratisering van de universiteit in een stroomversnelling terecht. De ivoren toren, maar daarmee ook de vanzelfsprekendheid van het Humboldtiaanse bildungsideaal, waarbij de universiteit werd gezien als plaats waar brede zelfontplooiingen het ontwikkelen van kwaliteiten als kritisch denken en moreel oordelen centraal stond, verdween. De nadruk kwam te liggen op onderzoek in plaats van onderwijs en de universiteit, deels gefinancierd met publiek geld moest zich steeds meer verantwoorden tegenover het publiek: wat is het nut van al dat wetenschappelijk onderzoek voor de samenleving?
De veranderende universiteit
Universiteiten zijn hun elitaire karakter grotendeels verloren en zijn door de jaren heen steeds toegankelijker, massaler en 'gewoner' geworden. Nieuwe technologie maakt nieuwe vormen van wetenschap en het delen van kennis mogelijk en in onze geglobaliseerde wereld bewegen studenten, wetenschappers en kennis zich makkelijker over de hele wereld dan ooit.
Wat is er mis?
Toch lijkt de universiteit in crisis te verkeren. Kranten schrijven over belangenverstrengelingen door nauwe samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven en werkeloosheid onder jonge hoogopgeleiden door diploma inflatie. Wetenschapsfilosoof en psycholoog Ruud Abma stelt dat de affaire-Stapel een symptoom is van een uit zijn voegen barstende publicatiefabriek. Daaraan toegevoegd noemt journalist Rutger Bregman de universiteit een diplomafabriek en promovendifabriek. Is de universiteit een massale fabriek geworden? “Kwaliteit is verworden tot kwantiteit, daar komt het op neer”, schreef hoogleraar Chris Lorenz al in 1993. Bij financiering en ranglijsten worden universiteiten met name afgerekend op hoeveelheden: hoeveel wetenschappelijke artikelen worden er gepubliceerd, hoeveel diploma's worden er uitgereikt en hoeveel promovendi opgeleid? Het initiatief Science in Transition vindt dat er een nieuwe maatstaf voor het meten van kwaliteit ontwikkelt moet worden. “De onderwijsfunctie van universiteiten dreigt te bezwijken onder een fixatie op onderzoeksprestatie” schrijft het Rathenau Instituut. Door de politiek wordt er met het topsectorenbeleid de nadruk op valorisatie gelegd. Onderzoek moet aantoonbaar maatschappelijk nut hebben. En heeft de Nederlandse burger eigenlijk nog wel vertrouwen in de wetenschap na al die negatieve publiciteit?
De utopische universiteit
Of de universiteit in crisis is, weet ik niet. Wat wel duidelijk is, is dat de universiteit constant aan verandering onderhevig is. Wat is de universiteit en wat zou de universiteit moeten zijn? Burgers, studenten en de politiek bepalen hoe de universiteit van de toekomst eruitziet. Daarom is het belangrijk om te bedenken wat er mis is met de huidige universiteit en hoe we de universiteit van de toekomst vorm willen geven. Hoe ziet de utopische universiteit er uit?
Aan de hand van gesprekken en discussies met studenten en wetenschappers, probeer ik een beeld te schetsen van hoe de ideale universiteit er uit kan zien. Daarbij wil ik niet alleen kijken naar wat er 'mis' is met de universiteit maar vooral naar alternatieven.
Heb jij ideeën over hoe de utopische universiteit er uit moet zien of ken jij mensen die bezig zijn met het ontwikkelen van alternatieve manieren van onderzoek doen, wetenschappelijk onderwijzen of de politieke organisatie van de universiteit? Mail dan naarf.vanderhout2@uu.nl. Wij bepalen hoe de universiteit van de toekomst wordt vormgegeven.
