Sneller dan ik hebben kan
Ken je dat onderzoek waarbij Tibetaanse monniken in de fMRI scanner gingen? Meditatie klinkt niet als het meest voor de hand liggende onderwerp voor een wetenschappelijke studie, vanwege het zweverige imago. Maar de resultaten waren opmerkelijk: de hersenactiviteit van mediterende monniken is heel anders die van 'gewone' mensen. Er zijn nu aanwijzingen dat geestelijke oefeningen om te 'ontstressen' en te focussen mensen met een psychose kunnen helpen om te gaan met hun emoties, zo vertelt dr. Floor Scheepers in de serie 'Sneller dan ik hebben kan'. Zij onderzoekt of een game die neurofeedback geeft aan de speler, in de toekomst een therapeutische toepassing kan hebben. Mensen met psychische problemen zouden hier baat bij kunnen hebben. En wie weet kan zo'n game in de toekomst ook gezonde mensen meer grip op hun emoties geven.
Slaaf van ons brein
Mensen die aan psychoses lijden, verliezen op dat moment alle controle over hun gedachten. Ze raken de grip op hun hersenen even kwijt. Maar geldt dat niet in het algemeen voor ons allemaal? Wij controleren niet ons brein, ons brein controleert ons. Enkele jaren geleden zwengelde prof. dr. Dick Swaab die discussie aan met zijn spraakmakende boek. Al snel klonk een tegengeluid: wij zijn niet ons brein, maar onze omgeving. Volgens Scheepers ligt het antwoord ergens in het midden. Scheepers geeft als voorbeeld Neo, hoofdrolspeler in de film The Matrix.Via een plug is hij aangesloten op een supercomputer, die hem een virtuele werkelijkheid voorschotelt. Hij maakte allerlei dingen mee, maar alleen in zijn hoofd. Pas als hij verlost is van de link naar die computer, ziet Neo de 'echte' wereld. Hij is weer meester over zijn hersenen.
Mensen die een psychose ervaren zijn een slaaf van hun brein, als het ware een ingeplugde Neo. Tijdens een psychose ben je de grip op je emoties en je eigen denken kwijt. Patiënten horen bepaalde geluiden en zien beelden die er niet zijn. Wat de oorzaak van hallucinaties en waanideeën zijn is onbekend. Maar een belangrijkere vraag waar psychiaters zich mee bezig houden is: hoe kom je er vanaf?
Pillen en meditatie
Doktoren schrijven nog steeds pillen voor, maar een probleem van medicatie is dat wanneer je er mee stopt, de symptomen terugkeren. Zo ga je van slaaf van je brein, naar slaaf van pillen. Andere werkzame behandelingen zijn onder andere cognitieve therapie en lichamelijke activiteit. Maar zou het ook met meditatie kunnen, vroeg Scheepers zich af. Meditatie vermindert namelijk stress. Daartegenover staat dat meditatie je niet in een te relaxte houding brengt. Dat is de juiste modus voor mensen met een psychose, niet té gestressed, niet té ontspannen. Verschillende onderzoeken laten zien dat mindfulness, een ontspannen bewustzijn van jezelf, mogelijk helpt bij het tegengaan van psychoses. Ook laat onderzoek zien dat games invloed hebben op het brein en dat neurofeedback - een therapie waarbij de hersengolfactiviteit wordt omgezet in beelden, geluiden of trillingen - effectief is tegen psychoses. Deze informatie samen genomen leidde tot de ontwikkeling van het computerspel Daydream,waarin mindfulness en neurofeedback gecombineerd worden.
Dagdromen
Tijdens de game Daydream worden hersengolven gemeten en teruggekoppeld naar een computer (zie hier een demo). De 'juiste' hersengolven laten een besneeuwd landschap overgaan in een groene weide met zonneschijn. Door zich bewust te worden van lichaam en 'geest' kan de speler invloed uitoefenen op hartslag, ademhaling en de juiste 'mindset'. Je kunt de game zien als een speelse manier om meditatie- of mindfulnesstechnieken te trainen, je stuurt met je denken. En wat blijkt? Het werkt. De gebruikers van de game rapporteren minder last te hebben van psychoses dan voorheen. Bovendien voelen zij zich prettiger dan voorheen. Maar is dat effect geen placebo-effect, vraagt Scheepers zich af. Dat moet de toekomst uitwijzen. De test met een nepvariant van het spel moet laten zien of er sprake is van zo'n effect. En zelfs als daar geen sprake van is, houdt Scheepers een slag om de arm. Het effect is alleen tijdelijk, wanneer de game gespeeld wordt, maar houdt niet aan. Toch kan dat een vooruitgang betekenen die wenselijk is. Op lange termijn kun je jezelf misschien trainen de juiste staat van bewustzijn aan te nemen. Zo kunnen mensen die aan psychoses lijden, baas worden over hun psychoses, hun brein en uiteindelijk over zichzelf.
Kijk hier de lezing van dr. Floor Scheepers terug. Volgdende week vertelt prof. dr. Nine Knoers over haar onderzoek in de genetica en vooral wat dat betekent voor patiënten en hun familie. Wat kun je met een dna test en hoe ga je om met de verkregen informatie?
