We kijken bij Studium Generale terug op een mooi jaar: een programma dat aansloot bij de actualiteit, zonder bepaald te worden door de waan van de dag.
“We live in a scientific culture”, sprak de Europese ambtenaar plechtig. Ik moest het even op me in laten werken. Het is waar, maar kwam hij uit Brussel om deze filosofische gedachte te delen? Inderdaad de Nacht van Descartes laat elk jaar zien hoe sinds de Verlichting zelfs ons dagelijkse denken is doordrongen van wetenschappelijke rationaliteit (al is ons handelen dat niet). Ons geloof in de rede is uniek en heeft ongekende vooruitgang gebracht. Zie de laatste lezingen van Maarten van Rossem over 500 jaar geschiedenis en de oorsprong van de Europese welvaart. Zijn stelling is dat de stoommachine niet in China uitgevonden had kunnen worden.
Wetenschap en techniek als cultuur
Het is dus belangrijk vast te stellen dat we in een wetenschappelijke cultuur leven als we onszelf willen begrijpen. Maar het is niet een cultuurfilosofische discussie alleen, er is ook een economisch motief: de ambtenaar vertegenwoordigde het project Places of Scientific culture, waarmee de Europese Commissie draagvlak wil voor haar wetenschaps- en technologiebeleid. Europa heeft de ambitie om de meest intensieve kenniseconomie van de wereld te worden. Tussen de regels lees je: laat de Chinezen goedkope arbeid leveren, de Brazilianen hun oerwoud kappen, wij bedenken hoe het moet. Daarvoor hebben we een hoog opgeleide bevolking nodig en een Europees Parlement dat zich door kiezers gesteund voelt geld vrij te maken voor wetenschap en technologie. De Duitse auto-industrie draagt dit letterlijk uit en Duitsers van hoog tot laag en politici zijn doordrongen van het besef dat Wissenschaft und Technik de bron van onze welvaart zijn.
Wakker worden!
Nederland moet op dit terrein nog wakker gekust worden. Politici bezuinigen graag op onderwijs en wetenschap. En in de canon van de Nederlandse geschiedenis ontbraken de grootste uitvinders ter wereld, Nederlanders die wereldberoemd zijn, maar niet in eigen land. Net zoals de acht Nobelprijswinnaars die we bespraken tijdens de lunchlezingen dit najaar. We vinden wetenschap heus wel belangrijk, maar ervaren het niet als onderdeel van onze geschiedenis en cultuur. Terwijl wetenschap - net als schilderkunst, zeehelden en Annie M.G. Schmidt - Nederland maakte tot wat het nu is. Wetenschap vormt ons denken: we praten over 'de mens' als 'geprogrammeerd', alsof we computers zijn, wat bijvoorbeeld belangrijk is te beseffen tijdens discussie over het bestaan van de vrije wil of de vorming van onze identiteit. Besef van de invloed van wetenschap op ons denken is ook van belang om onze cultuur te begrijpen ten opzichte van andere. Zoals we onderzochten in het programma oost - west. En het is economisch van belang, zoals al genoemd.
Zoektocht
Daarnaast is er nog een democratisch motief: het gaat niet om reclame voor om het even welke wetenschap, maar om een zoektocht naar de wetenschap die duurzaam bijdraagt aan ons verworven welzijn in Europa, en, de concurrentiedoelstellingen van de EU niet bagatelliserend, toch ook om het welzijn van anderen op de wereld en van toekomstige generaties. Een agenda waar iedereen over mee moet kunnen en mogen praten. Bij Studium Generale doen we altijd al ons best om wakker te kussen, wakker te schudden en zelf wakker te blijven. Het was dus niet moeilijk te besluiten als universiteit onderdeel te worden van het project Places, samen met de gemeente en de provincie Utrecht. Wij beloofden op onze beurt plechtig dat we het besef zouden versterken dat wetenschap een deel van onze cultuur is, via een netwerk van Europese steden waarmee we kennis over publiek debat delen.
Met de gemeente en provincie organiseren we al Grote Stadsdebatten, rond lokale thema's en de vraag hoe wetenschappelijke kennis daaraan kan bijdragen. We maakten infographics, ook in het Engels, zodat de conclusies nog makkelijker gedeeld kunnen worden. En verder doen we gewoon wat we al doen. Inspiratie bieden voor iedereen door filosofische cafés, het Science Café, debatten en lezingen tijdens de lunch of 's avonds in het Academiegebouw.
