Deze zomer verschijnt de blogserie 'schoonheid' ter voorbereiding op de lezingenreeks 'Ware Schoonheid' dit najaar.
Heb je wel eens gedacht dat je door alleen het uiterlijk van iemand te zien meteen al wist wat het karakter van die persoon was? Waarschijnlijk wel. Deze gedachte staat centraal in de kunstwerken van George Condo. In 2011 was er in museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam een tentoonstelling te zien van enkele schilderijen van deze Amerikaanse kunstenaar. Condo onderzoekt de menselijke fysionomie (de studie die zich bezighoudt met het aflezen van karakters aan het uiterlijk). Dit onderzoek dient als inspiratie voor zijn schilderijen en sculpturen. Hij schildert herkenbare archetypen met grappige en groteske trekken. Zo laten zijn kunstwerken butlers, zakenmannen, heiligen en andere historische figuren zien waarbij het karakter duidelijk wordt door de groteske gezichten. Maar heeft George Condo een punt of zijn de schilderijen alleen maar vermakelijk? Kunnen we door middel van de fysionomie bepalen of iemand een mooi karakter heeft?
Het gelaat is de spiegel van de ziel
De Oudgriekse filosoof Aristoteles zei al: 'Mensen met een smal hoofd zijn wispelturig, terwijl men opvliegend is als het hoofd afgerond of vooruitstekend is.' De oude Grieken zagen het hoofd als de zetel van het bewustzijn en het gelaat als de spiegel van de ziel. De ideeën van Aristoteles zijn zelfs de wortels van de hedendaagse ideeën over het epileren van wenkbrauwen. Aristoteles vond namelijk dat 'rechte wenkbrauwen duiden op goedaardigheid en wenkbrauwen die omhoog lopen wijzen op gevoel voor humor, maar ook op huichelarij'. Daarnaast zouden wijd opengesperde ogen een teken van schaamteloosheid zijn, knipperende ogen een teken van besluiteloosheid en grote uitstaande oren duiden op een neiging voor veel praten. Aristoteles heeft zijn opvattingen over gezichtskenmerken opgeschreven in zijn boek Physiognomica. Tot 1800 werd dit boek gebruikt om het karakter van een persoon in een oogopslag te bepalen.
Historische karikaturen
De Franse kunstenaar en kunsttheoreticus Charles Le Brun (1619-1690) voegde in de zeventiende eeuw iets opvallends toe aan het aflezen van het karakter aan het uiterlijk, namelijk een gedachte die ieder mens, vooral een kind, in zijn leven wel eens stiekem heeft gehad ('die man lijkt op een hamster!'). Le Brun vergeleek het uiterlijk van mensen met het uiterlijk van dieren en bepaalde zo hun karakter. Ook maakte hij tekeningen waarop hij met meetkundige correctheid de gelaatstrekken van dieren terug laat komen in het gezicht van mensen. Leonardo Da Vinci paste dit idee in de zestiende eeuw al toe in zijn schetsen van karikaturen. Da Vinci wees echter de fysionomie af als een wetenschap, omdat hij vond dat er te weinig bewijzen zijn voor de theorie. Dit haalt het feit niet weg dat hij het idee en de artistieke meerwaarde van de fysionomie begreep. Dat is de reden dat hij mensenhoofden als karikaturen met dierentrekken tekende. Tegenwoordig is het idee dat sommige mensen op dieren lijken ook populair op internet: 'Celebrities that look like animals', herkenbaar en grappig.
Fysionomie en aantrekkelijkheid
Heeft een mooi iemand dan per definitie een mooi karakter en een onaantrekkelijk persoon een gemeen karakter? Uit ervaring weten we dat dat niet waar is en zo werkt de studie over fysionomie ook niet. Fysionomie gaat uit van bepaalde lijnen en vormen in het gezicht. Een aantrekkelijk persoon heeft niet alle lijnen in zijn/haar gezicht die wijzen naar goede eigenschappen. Mooie mensen zijn zich vaak heel bewust zijn van hun uiterlijk en kunnen zich daarnaar gaan gedragen. Daarnaast kunnen onaantrekkelijke personen zowel goede als slechte eigenschappen hebben. De kunst van George Condo laat zien dat er op een grappige manier met de studie kan worden omgegaan. Wat hij schildert is natuurlijk niet de waarheid, maar illustreert een gedachte die ieder mens wel eens heeft. Maar kan men door middel van lijnen en wiskundige berekeningen, zoals de gulden snede, wel de schoonheid van objecten en gebouwen garanderen? Over de gulden snede volgende week meer.
Wil je meer weten over bepaalde kunstenaars, waaronder Leonardo Da Vinci? Kijk dan op onze speciale Kunst en wetenschap-pagina.
Vorige blogs:
