Wist je dat de Universiteit Utrecht 2450 hectare tropisch regenwoud bezit? Het stuk land in de bossen van Frans Guyana werd in 1994 aangekocht door de faculteit van Biologie die stichting Trésor oprichtte om het regenwoud te beschermen en voor wetenschappelijke en educatieve doeleinden te gebruiken. In 2009 werd het gebied officieel benoemd als natuurreservaat. Regelmatig vertrekken studenten en onderzoekers van de universiteit naar het tropisch regenwoud om onderzoek te doen. Meer dan 7400 kilometer van Utrecht, alsof het niets is! Dat was in de achttiende eeuw wel anders. Opmerkelijk genoeg was één van de eerste Europese “naturalisten” die op eigen financiering naar de nieuwe wereld reisde geen stoere mannelijke ontdekkingsreiziger maar een stoere vrouw: Maria Sibylla Merian (1647-1717).
Merian werd geboren in een kunstenaarsgezin in Frankfurt, en had al van kinds af aan een grote interesse in planten en insecten. Om ook meer te leren over de wetenschappelijke kant hiervan leerde ze Latijn, om de belangrijke biologische werken te kunnen lezen. Later verhuisde ze naar Nederland en in 1699 besloot ze om zelf op reis te gaan naar de destijds Nederlandse kolonie Suriname om tropische vlinders en insecten in levende lijve vast te kunnen leggen. In 1705 kwam haar boek Metamorphosis Insectorum Surinamensium uit, waarin ze zestig soorten planten en meer dan negentig soorten insecten uit Suriname tekende en beschreef. Dit brede scala was ongebruikelijk voor die tijd.
Tekenares en wetenschapper
Merian wordt met haar gedetailleerde tekeningen van insecten en planten vooral als artiest gezien en bestudeerd vanuit onder andere de kunstgeschiedenis. Met deze nadruk op Merian als artiest blijft haar bijdrage aan de wetenschap vaak onderbelicht. Dat is jammer, want ook vanuit wetenschappelijk oogpunt is het werk van Merian zeer interessant.
Dit artikel valt onder het dossier: Vrouwen in de wetenschap.
In Merians tijd was er weinig aandacht voor insecten, er werd gedacht dat vlinders en rupsen ontstonden uit vuil en modder. Mede dankzij haar werk werd dit beeld bijgesteld. Zeer gedetailleerd legde ze de levenscyclus van motten en vlinders vast. Haar boeken hebben in grote mate bijgedragen aan het begrijpen van de ontwikkeling van insecten en het belang van de combinatie tussen het insect en de 'waard' plant, dit is de plant waarop een organisme de bestandsdelen vindt die nodig zijn voor zijn groei. Bij vlinders is dit vaak de plant waarop een vlinder haar eitjes afzet en waarvan de rups leeft wanneer deze uit het ei is gekropen. Merian legde hiermee het fundament voor het begrip van wat we nu zien als voedselketens en interacties binnen ecologische groepen.
De Merian prijs
Ook heeft Merian nog een andere erfenis achter gelaten. In Nederland wordt sinds 2009 eens per twee jaar de KNAW Merian prijs uitgereikt aan excellente vrouwen in de wetenschap, om de zichtbaarheid van vrouwen te bevorderen en te zorgen dat meer vrouwen de wetenschap in gaan. De laatste keer ging de prijs naar hoogleraar psychologische biologie prof. dr. Dorret Boomsma, die zich bezighoudt met de vraag of genetische verschillen bijdragen aan verschillen in gezondheid en gedrag. Ze zette hiervoor het inmiddels wereldberoemde tweelingregister op, een database waarin de gegevens van 75000 Nederlandse tweelingen en hun families zijn opgeslagen.
Wil je ook op ontdekkingsreis? Trek je kaplaarzen aan en vertrek richting Trésor. Het gebied wordt inmiddels zelfs aangeprezen door de Lonely Planet. Blijf je liever iets dichter bij huis? De Universiteitsbibliotheek op de Uithof beschikt over een deel van de collectie van de bijzondere platen van Merian die ook online te bekijken is. Wie afgelopen dinsdag Google opende was misschien verbaasd over het plaatje boven de zoekbalk, ook dit was een prent van Merian, ter ere van haar 366ste verjaardag.
Ben je opzoek naar een modern rolmodel op het gebied van biologie? Ecologie prof. dr. Louise Vet doet onderzoek naar ecologische kringlopen, haar lezing over de paralellen tussen ecologische kringlopen in de natuur en onze maatschappij kun je hier terugkijken. Als je meer wilt weten over de inzichten die het tweelingregister van Dorret Boomsma heeft opgeleverd kijk dan de lezing van dr. Bas Heijmans in de serie 'Beyond the genome' terug. Tweelingen hebben hetzelfde DNA, maar omgevingsfactoren beïnvloeden de expressie van genen. Hoe kunnen we het mechanisme daarachter beter begrijpen? Waarom wordt de één ziek en blijft de ander gezond?
Nienke de Haan, stagiaire bij Studium Generale maakt wekelijks een blog over vrouwen in de wetenschap. Zie hier alle blogs:
- 8 maart Vrouwen in beeld
- 15 maart Rolmodellen in de wetenschap
- 29 maart Moeder én/of wetenschapper?
- 5 april Een vrouwelijke ontdekkingsreiziger als rolmodel
- 11 april Johanna Westerdijk, de eerste vrouwelijke hoogleraar van Nederland
- 19 april 'En ze kan ook nog lekker koken': berichtgeving over vrouwen in de wetenschap
- 26 april Discriminatie aan de universiteit? De rechter oordeelt
- 3 mei Emancipatie: daar zijn we klaar mee. Toch?
- 10 mei Colleges volgen vanachter een gordijn
- 17 mei Techniek voor meisjes
- 24 mei Wetenschap en activisme
- 31 mei Women at the top: do it yourself!
- 7 juni Stereotypen en vooroordelen, waarom kunnen we er niet omheen?
- 14 juni Gender en etniciteit in het hoger onderwijs
- 21 juni Vrouwen in de wetenschap
