Kapitalisme voorjaar 2012
De jaren '90 in de VS kenmerkten zich door sterke economische groei. De snelle opkomst van de IT-industrie bijvoorbeeld, deed de beurskoersen enorm stijgen. Door alle voorspoed nam het geloof in de markt dusdanig toe, dat men geloofde dat er een nieuwe, frictieloze economie was ontstaan. Het gebruik van computers zou de economie dusdanig verbeteren dat de conjunctuurbeweging veranderde. Hierdoor zou een nieuwe crisis onmogelijk zijn. Prof. dr. Maarten van Rossem onderzoekt in zijn laatste lezing in de serie Kapitalisme de invloed van het marktmechanisme op de financiële crisis.
De Derde Weg
Naar Amerikaans voorbeeld introduceerde ook Nederland het principe van het marktmechanisme. Privatisering en liberalisering waren het gevolg. Hoewel in de VS vooral de republikeinen zich traditiegetrouw op marktwerking richten, werd het idee in Nederland opgepakt door de linkse premier Wim Kok. Hij behoorde tot de sociaaldemocratische politici die zich baseren op de beweging 'De Derde Weg'. De aanhangers daarvan beschouwen het marktmechanisme als belangrijke factor binnen de sociaaldemocratie. Naast Wim Kok zijn ook Tony Blair en Bill Clinton bij deze beweging te scharen. Soms introduceerden de democraten het marktmechanisme iets te enthousiast in hun politiek. De liberale insteek leidde in Nederland bijvoorbeeld tot een (te) sterke sanering van de verzorgingsstaat, zo stelt Maarten van Rossem.
Crisis
Alle speculaties ten spijt: ook in een marktgestuurde economie is crisis mogelijk. Dit bleek in 2000, toen er een recessie ontstond als gevolg van de ineenstorting van de internetbubbel. Op Wall Street merkte men al snel de gevolgen, wat uitmondde in een wereldwijde recessie. Achteraf blijkt de crisis minder hevig te zijn geweest dan men dacht. In 2000 werden echter direct maatregelen genomen. Zo pompte het centrale banksysteem van de VS (ook wel 'the Fed' genoemd) geld in de economie, door zeer lage rente te heffen. Daarnaast leidden nieuwe geldstromen uit China tot een nieuwe impuls. In de eerste jaren van de 21e eeuw bleek dat een groot deel van dit geld werd geïnvesteerd in de onroerendgoedmarkt, aangezien de huizenprijzen al jaren stegen. In de jaren die volgden ontspoorde dit, wat uitmondde in de hypotheekcrisis zoals we die nu kennen.
Wat was nu, achteraf gezien, de beste manier geweest om deze crisis aan te pakken? Van Rossem geeft aan dat een radicale aanpak geen kans op succes had, omdat dat vanuit politiek oogpunt onmogelijk was. Wel is de mogelijkheid aangegrepen om nieuwe regelgeving in te voeren, om de kans op een nieuwe crisis te verkleinen. Zo worden consumenten nu in toenemende mate beschermd tegen de kleine lettertjes bij het gebruik van creditcards. Deze regelgeving moet echter nog verder aangescherpt worden. Van Rossem benadrukt bovendien het belang van toezichthouders: zij moeten strengere controles uitvoeren op banken en bedrijven.
Dertig jaar marktfundamentalisme
Maarten van Rossem sluit af met de vraag wat het markfundamentalisme de afgelopen dertig jaar heeft opgeleverd in de VS. Het antwoord stemt weinig positief. De inkomensverdeling in Amerika is tegenwoordig vergelijkbaar met landen als China en Brazilië, de gezondheidszorg is duurder dan waar dan ook, de infrastructuur wordt niet vernieuwd en de overheid wordt beschouwd als dief van de belastingbetaler. Het marktfundamentalisme heeft Amerika niet gebracht waar het op hoopte. Het is de vraag of een andere overtuiging wel voor brede welvaart zal zorgen. Immers, grootschalige groei en financiële stabiliteit leiden onherroepelijk tot de wens naar méér. Uiteindelijk zal dit uitmonden in financiële instabiliteit, net zoals de afgelopen jaren het geval was. We kunnen er nu al van uitgaan, zo waarschuwt Maarten van Rossem, dat zodra de economie zich weer heeft hersteld, er een nieuwe crisis op de loer ligt.
Dit was de laatste lezing in de reeks Kapitalisme. Kijk de lezingen van Maarten van Rossem hier terug.
