Natuurlijk, mensen veranderen niet compleet in makke lammetjes op het moment dat ze met meer dan drie zijn. Maar onderschat de kracht van groepsdruk niet. Ze werkt geniepig en is moeilijk te vermijden. Solomon Asch toonde de kracht van groepsprocessen aan met een beroemd geworden experiment. Leg aan vijf acteurs en één proefpersoon een aantal simpele meerkeuzevragen voor. Laat de acteurs telkens een overduidelijk fout antwoord geven en na een paar vragen zal de proefpersoon geneigd zijn ook het foute antwoord te geven. Prof. dr. Frans Verstraten maakte bij de laatste lunchlezing duidelijk dat de omgeving een grote rol speelt bij het gedrag van mensen, of het nu gewenst of ongewenst is.
De kracht van wij/zij
Een nog beroemder maar ook beruchter experiment dat de duistere kant van groepsvorming toonde, is Philip Zimbardo's 'Stanford prison experiment'. Een willekeurige groep van 24 studenten werd verdeeld in een groep bewakers en een groep gevangen. Al gauw gingen de bewakers sadistische trekken vertonen wat de band onder de gevangenen versterkte. Na zes dagen moest het experiment afgebroken worden omdat het uit de hand liep. Mensen in een groep kijken naar elkaar en kopiëren elkaars gedrag. Ze voelen zich meer verwant met hen die bij de 'in-group' horen dan zij die daar niet bij horen. Het experiment waarbij een groep mensen die elkaar niet kennen willekeurig een kleur hoedje wordt gegeven, toont hetzelfde principe op een minder dramatische manier. Hoewel volledig willekeurig verdeeld, beoordelen mensen anderen met hetzelfde kleur hoedje gemiddeld positiever dan de rest. Een groep die een gezamenlijk kenmerk deelt, heeft al snel positieve vooroordelen over diegenen die erbij horen, en negatieve over diegenen daarbuiten.
Vriend en vijand
De menselijke neiging om tot een groep te willen behoren en het afzetten tegen alles daarbuiten dat daarmee gepaard gaat, maakt vredig samenleven soms erg moeilijk. Polariserende krachten zijn hardnekkig. Het goede nieuws is dat er een remedie is die verschillende groepen nader tot elkaar brengt. Het slechte nieuws is dat daar een nieuwe vijand voor nodig is. Een gezamenlijke vijand creëert een gezamenlijk probleem en dus een nieuwe 'in-group'. In veel gevallen leidt dit tot succesvol samenwerken. De vijand van jouw vijand is immers ook je vriend.
Kijk deze en de vorige lezingen van Frans Verstraten hier terug.
