Rietveld revisited
Het lijkt een tendens van de laatste jaren, van het vele Engels in reclames tot de grote culturele diversiteit in steden als Amsterdam. Maar ook in Rietvelds tijd bleek er sprake te zijn van een versplinterde culturele identiteit. Maandagavond gaf dr. Helleke van den Braber de lezing Rietveld internationaal - culturele wisselwerking in de jaren '30, de derde lezing in de serie Rietveld Revisited.
Kruiwagens
Helleke van den Braber schetste in haar lezing het culturele klimaat in de kosmopolitische jaren '20 en de meer nationaal gerichte jaren '30. Ze richtte zich daarbij op Rietvelds internationale stappen -niet zozeer de inhoud van die stappen maar meer hoe hij daarmee een schakel vormde tussen de Nederlandse en de buitenlandse cultuur. Onlosmakelijk verbonden met deze stappen zijn culturele bemiddelaars, of “kruiwagens” zoals Van den Braber ze noemde. Dit zijn de personen die het netwerk vormden, die mogelijk maakten dat wat in Nederland bedacht werd ontvangen werd in het buitenland.
Een van Rietvelds culturele bemiddelaars was de galeriehouder Léonce Rosenberg, die een van de eerste buitenlandse avonturen van Rietveld mogelijk maakte: de allereerste Stijl-tentoonstelling. Op deze expositie in de Galérie l'Effort Moderne in Parijs werd een maquette van Rietveld tentoongesteld. Deze expositie werd in 1923 geopend in de Galérie l'Effort Moderne in Parijs. Rosenberg was de organisator, maar Theo van Doesburg was de werkelijke katalysator. Met zijn talenknobbel en obsessie voor buitenlandse bekendheid van De Stijl, had hij een zeer omvangrijk netwerk opgebouwd waar Rosenberg uit kon putten voor de tentoonstelling. Het mechanisme van insluiting en uitsluiting is de basis voor bekendheid van een kunstenaar, dat had Van Doesburg goed in de gaten. Rietveld dankt zijn naam onder andere aan het feit dat hij door hem werd ingesloten. Zo kon hij ook betrokken zijn bij de oprichting van het CIAM, door de vorige twee spreeksters ook genoemd als belangrijk voor Rietvelds loopbaan.
Europees peil
Rondom Rietveld signaleerde Van den Braber een tendens die we vandaag ook kunnen waarnemen in onze cultuur: een openheid naar buitenlandse invloeden en tegelijk een gebrek aan zelfvertrouwen in wat van eigen bodem komt. Nederland is van oudsher, onder andere door het handelswezen, sterk op het buitenland gericht. Debatten precies hierover vormen de context waarin Rietveld zich internationaal oriënteerde. Architecten als Rietveld werden in Nederland niet gewaardeerd, toch een gemiste kans. Ter illustratie: in zijn tijd was de hoeveelheid Nederlandse literatuur in de boekenwinkels 40% tegenover 60% buitenlandse. In het theater was dat zelfs 20% tegen 80%. Er was weinig oog voor wat er van eigen bodem kwam. Ook Van Doesburg maakt zich hier schuldig aan als hij schrijft dat Nederlandse kunstenaars niet over hun grenzen heen kunnen kijken en geen “Europees peil” bezitten. Van Doesburg richtte tijdschrift De Stijl op uit onvrede met dat de Nederlandse kunst zich te geïsoleerd zou ontwikkelen. “Holland is absoluut niet tot nieuw leven te wekken. Ik richt mij dan ook speciaal op het buitenland.” Anderzijds maakte Van Doesburgs houding de cultuurtransfer mogelijk; “elke ontvanger van ideeën wordt onmiddellijk ook zender”.
Culturele identiteit
In de jaren '30 richtte Rietveld zich weer meer op zijn eigen land. Ten dele waarschijnlijk vanwege de economische crisis en ten dele om het Nederlandse culturele klimaat aan het veranderen was. Hiermee waren de debatten over culturele identiteit echter niet ten einde. Drie paradoxen bleven bestaan: 1 Wie zich internationaal oriënteerde, liep de kans om in eigen land te ver voor de troepen uit te lopen. 2 Cultuur uit het buitenland werd gewaardeerd én gevreesd. 3 Nederlandse kunstenaars vonden de eigen cultuur benepen en provinciaal, maar bleven desondanks in Nederland. De zoektocht naar Nederlandse identiteit bleef gaande, en dat is vandaag de dag niet anders.
Kijk Rietveld internationaal in zijn geheel terug. Volgende week maandag is de laatste lezing in de serie Rietveld revisited , door dr. Linda Boersma.
