Rietveld als pionier: Ida van Zijl

Een vraag die Ida van Zijl (Centraal Museum) stelde tijdens de eerste lezing in de serie Rietveld revisited. Naast het helpen bij zijn vader volgde Gerrit Rietveld in de avonduren een vakopleiding bij het Utrechtsch Museum van Kunstnijverheid. Later ging hij in de leer bij Piet Klaarhamer, die niet alleen meubelmaker maar ook architect was. Klaarhamer zou later een van Rietvelds grootste invloeden blijken.

Bij de bron
Op een vraag uit het publiek of er een moment is aan te wijzen waarop Rietveld zijn eigen moderne stijl ontwikkelde, noemde Van Zijl een zeker bankje. Dit meubelstuk was zeer 'rechttoe rechtaan'; zonder ornamenten, haakse constructies, en de aanhechtingen beschilderd waardoor de nadruk op het ontwerp kwam te liggen. In dit bankje is Rietvelds latere aanpak al te zien. Vanzelfsprekend kwam in zijn ontwikkeling De Stijl meermaals ter sprake. Hierover zei Ida van Zijl: 'Hij zat bij de bron waar ook De Stijl vandaan komt. Zijn lidmaatschap daar heeft zijn stijl een flinke push gegeven.'

Gerrit Rietveld was echter geen Stijl-architect. Ten eerste omdat hij bijvoorbeeld de befaamde 'Rietveldstoel' al maakte vóór zijn toetreding tot De Stijl. Dankzij foto's hiervan die hij aan Van Doesburg stuurde is hij uiteindelijk lid geworden. Ten tweede bezitten zijn ontwerpen kenmerken die niet stroken met de idee van De Stijl. Van Zijl noemde de Ruimte-kleur-compositie die hij met Huszar maakte als voorbeeld. In deze maquette lopen de kleurvlakken over de hoeken heen, wat de architectuur totaal niet ondersteunt en tegen de principes van De Stijl is.

Rietveld en De Stijl
In 1924 ontwierp hij het Rietveld-Schröderhuis. In dit bouwwerk zit zo'n beetje alles wat Rietveld in huis had, wat het wellicht enigszins over the top maakt. Zijn oorsprong als meubelmaker is goed te zien in zijn architectuur. De ontwerpen zijn eigenlijk vrij simpel en er is een duidelijke gelijkenis tussen de stoel en het huis. Rietveld ontleedde de stoel in alle essentiële elementen en legde de nadruk op wat de stoel tot stoel maakt. Deze ruimtelijke en elementaire werkwijze is goed terug te zien in het Rietveld-Schröderhuis en toont de wisselwerking tussen Rietveld en De Stijl.

In de jaren '60 werd Rietveld wel erg beïnvloed door De Stijl, zozeer zelfs dat het 'een beetje jammer' is – aldus Ida van Zijl. Ze sprak nog gekscherend over een Rietveld Protection Program om ontwerpen van Rietveld waarin De Stijl te overheersend is, niet naar buiten te brengen. Deze bescherming zal echter niet nodig zijn; de zaal zat gisteravond bijna helemaal vol en iedereen herinnert zich Rietveld als de belangrijke Nederlandse architect van de 20^e eeuw die hij was.

Kijk 'Rietveld als pionier' terug op onze website. De komende drie maandagen zijn de andere lezingen in de serie Rietveld revisited.