Ode aan onzekerheid
Regelmatig lees je iets over tbs’ers in het nieuws. Het onderwerp maakt veel los in Nederland en zodra er iets fout gaat omtrent de maatregel volgen er weken van maatschappelijke onrust, een nerveus-optredende minister van Justitie en nieuwe, haastig ingestelde beleidsmaatregelen. Neem de Anne Faber-zaak van 2017: dader Michael P. bleek bij een eerdere veroordeling voor een dubbele verkrachting het psychiatrische onderzoek benodigd voor tbs te hebben geweigerd. De zaak leidde tot veel discussie. Hoe kon het dat deze man geen tbs opgelegd had gekregen? 413.000 mensen tekenden een petitie waarin ze stelden dat het rechtssysteem rondom tbs faalt. Niet alleen kunnen mensen een tbs-straf ontlopen, ook wanneer ze wel tbs krijgen zien ze soms de kans opnieuw heftige delicten te plegen. Berichten dat tbs'ers op verlof delicten plegen leiden tot veel maatschappelijke ophef. Is dit negatieve beeld terecht? WODC-onderzoeker dr. Marleen Nagtegaal liet zien dat tbs eigenlijk verrassend veilig is.
Veiliger dan verwacht
Op dit moment ondergaan in Nederland iets meer dan 1300 mensen een tbs-behandeling. Om te wennen aan vrijheden gaan sommigen van hen op verlof. Dit gaat geleidelijk: eerst met een (gewapende) begeleiding en uiteindelijk zonder toezicht. Per jaar zijn er zo’n 50.000 verlofbewegingen. Een verlofbeweging is een moment waarop een tbs’er iets mag doen buiten de kliniek waar hij/zij verblijft. In 2017 ging het in die 50.000 verloven 4 keer mis en pleegde een tbs'er een strafbaar feit, een percentage van 0,008%.
Ook de cijfers over recidive (het opnieuw in de foutgaan van een veroordeelde misdadiger) schetsen een relatief goed beeld. ‘Maar’ 1 op de 5 personen die een tbs-behandeling onderging, gaat binnen twee jaar na beëindiging daarvan weer de fout in. Bij de helft van deze gevallen is het strafbare feit dat ze begaan weer ‘tbs-waardig'. Ik zeg overigens 'maar’ omdat deze alle bovenstaande cijfers veel bewondering en aandacht uit het buitenland oogsten. Regelmatig komen buitenlandse bezoekers kijken naar ‘ons’ bijzondere systeem.
Niet alleen in vergelijking met andere landen, maar ook vertaald naar het aantal misdrijven waar het uiteindelijk toe leidt lijkt dit risico minimaal. Desalniettemin kun je je afvragen of het überhaupt te verantwoorden is om de maatschappij daaraan bloot te stellen.
Better safe than sorry?
Het risico is wellicht klein, maar de impact kan groot zijn. De vier strafbare feiten die in 2017 plaatsvonden waren niet mals, namelijk één dubbele moord en drie zedendelicten. Voor sommigen reden om te zeggen: waarom iemand op verlof laten als er enige kans bestaat dat het misgaat? Maar, zegt Nagtegaal: “In 4 van de 5 gevallen gaat het goed, wil je al die mensen straffen voor die ene persoon die toch de fout in gaat?” Oud tbs-directeur Jos Poelmann van Forum TBS, voegt toe dat iemand natuurlijk ook niet zomaar op verlof gaat. “Aan elk verlof en uiteindelijke vrijlating gaat een intensief en streng proces vooraf.” Verlof is volgens hem juist een goede manier om weer te wennen aan vrijheden, dat is veiliger dan iemand in één keer op straat zetten. Achter deze uitspraak schuilen de woorden die Nagtegaal eerder deze avond in de mond nam, namelijk dat onzekerheid inherent is aan dit systeem. Een volledig gebrek aan risico bij de vrijlating van iemand die ooit tbs-waardige daden heeft begaan lijkt (vooralsnog) onmogelijk te zijn, zelfs na een hoogstaande behandeling als de Nederlandse tbs.
