Het viel zelfverklaard technofoob stagiair Amber Striekwold op dat Big Data en algoritmes in toenemende mate een rol spelen in ons dagelijks leven. Een enge ontwikkeling? Of denken we dat alleen maar door onwetendheid? In deze serie komt ze haar angst onder ogen. In deze vierde blog: de smart city. Wat houdt een door data gedreven stad in? En wat betekent het voor de inwoners?
Om gezonder en duurzamer te worden moeten steden slim zijn. In een slimme stad wordt alles bijgehouden: van verkeersstromen en geluidsoverlast tot het energiegebruik en de gezondheid van de inwoners. Steeds meer steden en gemeenten in Nederland profileren zich als slimme stad. Ook de gemeente Utrecht blijft niet achter. Het stationsgebied – dat nu nog in de steigers staat - moet een Smart Sustainable Districtworden. Het ideaal: Utrecht als 'living lab'. Is een slimme stad een eerste stap naar een duurzame en gezondere wereld? En wat betekent dit voor de inwoners?
Beleid, bewoners en bebouwing - alles slim.
Een slimme stad beschouwt de samenleving als een machine. Om de stad en de inwoners efficiënter, duurzamer en gezonder te maken moeten we alle onderdelen van die machine begrijpen, zodat we ze kunnen sturen en controleren. Er is veel data nodig om wetmatigheden binnen de stad en de samenleving bloot te leggen. Een slimme stad maakt gebruik van data en algoritmes om 'slimmer' beleid te bedenken dat beter uit te voeren en te evalueren is. De moderne stad is dynamisch en het beleid moet deze snelheid volgen. Een beleidsnota maken voor vier jaar en na vier jaar evalueren, is niet meer van deze tijd.
Een stad besturen op basis van data, hoe doe je dat in de praktijk? Utrecht koppelt het ideaal van een slimme stad vooral aan een streven naar een gezond en duurzaam modern stadsleven. Zo meet de gemeente Utrecht de luchtkwaliteit in verschillende gedeelten van de stad met sensoren. Deze data kan gebruikt worden voor beleid, maar ook voor onderzoek. Voorbeeld hiervan is zoeken naar correlaties tussen de aanwezigheid van verschillende luchtstofdeeltjes en de gezondheid van de inwoners.
De gemeente Utrecht gaat bij de bouw van het nieuwe stationsgebied een stapje verder: er wordt een living lab gerealiseerd. Dit is een 'open-innovatie-ecosysteem', voor een probleem wordt een praktische oplossing gezocht in samenwerking met de eindgebruikers. Deze oplossingen kunnen meteen worden getest en geëvalueerd. Dit moet effectiviteit, efficiëntie en duurzaamheid vergroten. De gegenereerde data kunnen ook worden gebruikt door inwoners en bedrijven om bottom-upnieuwe toepassingen te bedenken. Open data heet dat, ook een speerpunt van de gemeente Utrecht.
Een slimme stad als living labdoet ook een beroep op de inwoners, van hun wordt verwacht ook smartte zijn. Een smart citizen,of slimme burger, is volgens Frank Kresin, onderzoeker bij Waag Society, iemand die zelf meedenkt over de manier waarop de stad functioneert (Lees hier het artikel in Vrij Nederland). Slimme burgers willen inzicht en eigenaarschap over de technologie en systemen om hun heen. Dit kan bijvoorbeeld met een Smart Citizen kit, een apparaatje waarmee bijvoorbeeld geluidsoverlast en luchtkwaliteit in jouw omgeving kan meten. Deze data kan je zelf real-time zien en delen. De slimme burger is dus actief en gaat verbanden aan met anderen, stelt vragen en gaat zelf op zoek naar antwoorden. Het credo van deze community: “Meten is weten. Data zijn macht. Samen komen we eruit.”
Probleem? Denk slim! Of niet
Het klinkt heel mooi: de stad als laboratorium voor nieuwe technologieën waar ook slimme burgers een grote rol spelen. Maar er zijn ook twijfels en kritische geluiden. Het idee dat met het juiste algoritme en genoeg datatechnologie geen enkel maatschappelijke probleem onoplosbaar is, is wat internetscepticus en onderzoeker Evgeny Morozov 'solutionism' noemt. Hij waarschuwt voor depolitisering. Een samenleving gedreven door algoritmes leidt tot een samenleving waar alles efficiënt en perfect moet zijn volgens Morozov. Een wereld waarin Silicon Valley en grote technologische bedrijven de toekomst bepalen en niet de gekozen regering.
“Meten is weten. Data zijn macht.” Met dit laatste zullen de voor- en tegenstanders van slimme stedenhet eens zijn. Data bepalen in toenemende mate hoe wij ons leven (efficiënt) inrichten. Maar weten we echt meer door te meten? Wanneer slimme burgerszichzelf en hun omgeving gaan meten lijkt het alsof ze zelf hun problemen aanpakken – hoeveel elektriciteit gebruik ik? Klinkt goed, maar Morozov is bang dat het louter het probleem verschuift naar het individu. Volgens hem is het makkelijker en goedkoper om individuen hun eigen gedrag te laten reguleren, dan grote bedrijven dwingen zich aan te passen.”
De slimme stad kan de stad van de toekomst zijn het kan duurzamer en efficiënter zijn- misschien wordt Utrecht wel een succesverhaal. De slimme stad vraagt om een slimme burger, maar is elke burger er toe in staat constant zichzelf en de omgeving te monitoren? Moeten we dit überhaupt willen? Ik denk van niet. We moeten waken om complexe maatschappelijke problemen te reduceren tot algoritmen en technologie als snelle, goedkope oplossing. Technologie wordt nu vaak gezien als quick fixzoals Morozov betoogt – en daar is weinig duurzaams aan.
Meer weten over slimme steden? Kijk de lezing 'Leven in hybrid reality' van dr. Michiel de Lange.
In de volgende en laatste blog bespreek ik wat het leven in wereld waar data centraal staat voor ons wereldbeeld betekent. Gaan we het humanisme voorbij?
