Dit programma valt onder het Dossier: Van wens tot wieg.
Als je experimenten op menselijke embryo's wil uitvoeren zijn er betere landen om te wonen dan Nederland. Hier worden onderzoekers geremd door de embryowet. Deze wet stelt dat het uit ethische overwegingen is verboden om embryo's te maken en te gebruiken speciaal voor wetenschappelijk onderzoek. Hoe doe je met dit soort wetgeving in Nederland onderzoek naar nieuwe reproductietechnieken? Regulering in wetenschappelijk onderzoek is nodig, maar de huidige embryowet zorgt ervoor dat Nederland achter de feiten aanloopt. Minister Schippers van volksgezondheid maakte eind mei van dit jaar bekend de embryowet te willen versoepelen. Is er verandering aan de horizon?
Van reageerbuis tot kliniek
Stel dat je een revolutionaire nieuwe techniek bedenkt. Mannen die onvruchtbaar zijn zouden met jouw techniek in theorie alsnóg kinderen kunnen krijgen. Dan zijn er allerlei fasen die je moet doorlopen voordat je je theorie in praktijk mag brengen. Het begint met een goed uitgedacht experiment. Is een techniek, hypothese, of geneesmiddel nog niet grondig onderzocht? Dan wordt eerst het proof of principle getest in cellen.
Als iets werkt in één cel of celcultuur weet je nog niks over de effecten in een heel organisme. Daarom worden experimenten ook in diermodellen gedaan. Muizen of ratten worden hier veel voor gebruikt. Voordat je met dieren mag experimenteren moeten er voldoende aanwijzingen zijn dat een bepaalde techniek of middel werkt. Een ethische commissie oordeelt of je het aantal dieren dat je nodig hebt voldoende hebt verantwoord.
Maar bij jouw techniek heb je niet zomaar cellen nodig, je hebt geslachtscellen en embryonale cellen nodig. En hier gelden weer andere regels voor. Je voorstel moet goed worden gekeurd door de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek. Zij houden zich aan de embryowet. En nu wordt het lastig. Je mag wél restembryo's van IVF gebruiken, maar je mag níet speciaal embryo's maken voor wetenschappelijk onderzoek. In muizen lijkt je techniek aardig te werken, maar zelfs de eerste fase van de zwangerschap mag je in menselijke cellen niet onderzoeken omdat je geen embryo's mag maken.
Hoe de wind waait
Sommige ethische aspecten zijn onoverkomelijk. Zelfs als een techniek meer voordelen dan nadelen heeft. Wat is toelaatbaar in het kader van respect voor menselijk leven? Restembryo's mogen worden onderzocht volgens de embryowet. Maar niet langer dan 14 dagen, daarna moeten ze worden vernietigd. Die wet is ingesteld door een Amerikaanse medisch-ethische commissie in 1979. De regel bood ruimte om te experimenteren en gaf tegelijkertijd geruststelling aan tegenstanders. Maar de tijdslimiet is willekeurig gekozen.
Met het nieuwe wetsvoorstel wil minister Schippers van volksgezondheid het creëren van embryo's speciaal voor wetenschappelijk onderzoek in sommige gevallen wél toestaan. Bijvoorbeeld in onderzoeken naar het mogelijk maken van voortplanting voor mannen met aangeboren onvruchtbaarheid. Goed nieuws. Maar zelfs als een techniek werkt voor het creëren van embryo's in het lab, blijft het een grote stap om daarmee een kindje te verwekken. Zwangerschap is een delicaat proces en de effecten van nieuwe technieken op de lange termijn zijn onbekend.
Technologische innovatie: een delicaat proces
Wij mensen offeren ons niet op als voedsel voor onze jongen zoals sommige spinnen. Maar er zijn wel andere gebieden waarop we bereid blijken tot het uiterste te gaan om onze kinderwens te vervullen.
Om erachter te komen wat de nadelige effecten precies zijn, is meer fundamenteel onderzoek nodig naar hoe een normale zwangerschap verloopt. Welke processen worden wanneer in gang gezet en hoe ziet het er op cellulair niveau uit als dit op de juiste manier gebeurt? In Nederland is ook met de wetsvernieuwing geen ruimte voor dit type onderzoek, dat niet alleen waarde heeft voor kunstmatige reproductie maar ook voor het bestuderen hoe bepaalde ziekten zich ontwikkelen.
Een zwangerschap met een revolutionaire reproductietechniek is een sprong in het diepe. De pioniers zijn dan niet meer de wetenschappers die de techniek bedachten, maar de jonge stellen die het als eerste aandurven. Voordat die stap wordt gemaakt moet de ontwikkeling van het embryo met- en zonder de techniek zo nauwkeurig mogelijk worden onderzocht. De innovaties op dit gebied komen hierin uit het buitenland. Net als de 14-dagen regel uit 1979 is de wetsversoepeling anno nu een compromis met geen expliciete argumenten. Nederlandse wetenschappers kunnen de innovaties bijbenen, maar staan ver van de wetenschappelijke frontlinie verwijderd.
Hebben ouders recht op een kind? En tegen welke prijs? Lees volgende week 'Ouders gezocht' de laatste blog in de serie 'Van wens tot wieg'.
Blog gemist?
Lees de eerdere blogs terug:
Blog 1 'Technologische moraal gezocht'
Blog 2 'Baarmoeder gezocht'
Blog 3 'Spermacel gezocht'
Blog 4 'Gezonde genen gezocht'
