Op het witte doek kwamen de bètawetenschap en onderzoeker er tot voor kort bekaaid van af. Denk maar aan het stereotype beeld van de gestoorde professor die snode plannen maakt in een lab. In de afgelopen jaren zien we dit beeld verbeteren: meer vrouwelijke wetenschappers, de wetenschapper als held en wetenschappers die menselijk zijn, dat wil zeggen met vrienden en ethische overwegingen. Maar als het gaat om representatie van wetenschap kan geen speelfilm in Hollywood tippen aan Particle Fever (2013). Deze documentaire draaiden we in de reeks 'Movies & Science'. Na afloop gaf prof. dr. Raimond Snellings (Subatomaire Fysica, UU) commentaar. Zelden zit het bioscooppubliek zo op het randje van hun stoel bij het zien van cijfertjes en diagrammen.
Geschiedenis in wording
Particle Fever toont de zoektocht naar het Higgs-deeltje, ook wel het Gods-deeltje genoemd. Het PR-materiaal kondigde de film groots aan: 'Stel je voor dat je erbij kon zijn toen Edison voor het eerst een gloeilamp aandeed, of toen Franklin zijn eerst elektriciteitsschok kreeg'. Het is niet eens zo heel ver van de waarheid. In de film zijn we er live bij als op 4 juli 2012 onderzoekers in CERN in Geneve de resultaten bekend maken van hun experimenten in de Large Hadron Collider. In feite bevestigen ze daarmee dat het Higgs-like deeltje bestaat en leveren ze het ontbrekende puzzelstukje van het Standaardmodel, een belangrijke theorie uit de deeltjesfysica waarin de krachten en deeltjes die alle materie vormen, worden beschreven.
Spanning en sensatie
De filmmakers maken een zeer moeilijk onderwerp niet alleen begrijpelijk, maar zelfs aangenaam. We zien de goedmoedige rivaliteit tussen twee groepen natuurkundigen. Aan de ene kant de theoretici – de denkers - die met een krijtje in de hand voor een schoolbord broeden op vergelijkingen. Aan de andere kant de experimentele onderzoekers – de doeners - die met bouwhelmen en schoenen met stalen neuzen de formules testen in de praktijk. In beide groepen zijn er voorstanders van een supersymmetrisch universumtheorie, dat uitgaat van orde en schoonheid. Zij wedijveren met degenen die staan voor het 'fundamenteel chaotische' multiversum model, dat impliceert dat het ontstaan van 'alles' toeval is. Niemand is zo arrogant om te denken dat hij of zij de waarheid in pacht heeft. De ontdekking van het Higgs-deeltje kan de theorieën van beide partijen maken of breken. Dat brengt ongelooflijk veel spanning met zich mee, voor de wetenschappers, maar ook voor de kijkers.
Grote klus
De Large Hadron Collider is de grootste deeltjesversneller van de wereld, het is een gigantisch apparaat. “It's like a five story Swiss watch”, aldus één van de onderzoekers. Er lopen vier experimenten die elk iets anders meten en dus andere data opleveren, waaronder ATLAS en ALICE. Prof. dr. Raimond Snellings is programmaleider van dat laatste experiment. Hij legt uit wat het werken aan CERN in de praktijk betekent. Hij kent veel van de mensen die we de film zagen en vertelt dat wetenschap bij uitstek teamwork is. De afgelopen twee jaar heeft de LHC stil gelegen, maar sinds deze maand laat men met nog hogere energie deeltjes op elkaar botsen. Snellings en zijn collega's hebben dus weer genoeg data om zich op stuk te bijten. De ontdekking van het Higgsdeeltje heeft namelijk vooral veel vragen opgeleverd.
Eindeloos
De experimenten op CERN duren jaren en kosten miljarden euros. Bijna 10.000 wetenschappers delen gegevens via 100.000 computers in 100 verschillende landen. Nog steeds zullen mensen zich afvragen "Waarom al die moeite?" Eén van de onderliggende thema's van Particle Fever is de manier waarop een geheel onderzoeksgebied kan afhangen van een enkele gebeurtenis, namelijk het bewijzen van het bestaan van een deeltje. Maar meer dan dat, is het een film die vraagt ??of we de grenzen van de menselijke kennis hebben bereikt of ooit zullen bereiken. Na afloop is Snellings duidelijk: “Op dit moment weten we, dat we vrijwel niets weten”. Natuurkundigen kunnen ongeveer 5% van ons heelal verklaren. De rest niet, een groot deel daarvan is zogenaamde 'donkere materie'. De LHC blijft dus voorlopig nog draaien. In de tussentijd blijft het grote publiek de vruchten plukken van de technologische vooruitgang die daarmee gepaard gaat. We hebben er o.a het internet en medische beeldvorming aan te danken. De natuurkundigen blijven onverminderd opgewonden over de eindeloze hoeveelheid data die de experimenten opleveren en gaan op zoek naar nieuwe kennis. “Perhaps nature has prepared some nice surprises”, speculeert Fabiola Gianotti (dia vanaf 1 januari 2016 CERN-directeur is) hardop.
Zelfs als niet-wetenschapper of hardcore alfa kan je na het zien van de docu niet anders dan delen in het enthousiasme. Betere reclame voor de natuuurkunde of bètawetenschap is bijna niet voor te stellen. Particle Fever is te zien via Netflix.
