Onder de vlag van haar stageproject sprak Didi van Trijp in het voorjaar van 2014 een aantal wetenschappers over hun citizen science-projecten. Deze week dr. Joost Keuskamp en drs. Bas Dingemans van Tea Bag Index.
Theezakjes gebruiken als wetenschappelijk instrument: het kan. Utrechtse ecologen bedachten samen met een team van internationale wetenschappers een goedkope, betrouwbare methode om data over de afbraaksnelheid van plantenmateriaal te verzamelen. Daarnaast zorgt het project voor bewustwording over de rol van de bodem bij klimaatprocessen. En alles wat je nodig hebt om mee te doen is een schep, een theezakje en wat geduld.
Essentieel voor het leven op aarde
Het TBI team zocht een aantal jaar geleden een nieuwe manier om afbraakprocessen in de bodem te kunnen bestuderen. Deze processen zijn essentieel voor het leven op aarde: door afbraak komen voedingstoffen vrij voor planten om te gebruiken in hun groei. Een structureel probleem bij het bestuderen van deze processen was dat er te weinig data zijn om meer te weten te komen over hoe deze afbraak verloopt. Het verzamelen van deze data is eigenlijk niet zo heel moeilijk, maar het kost wel tijd en mankracht. Daarom besloten de ecologen om het publiek te betrekken bij het verzamelen van deze gegevens. Maar hoe? Anderhalf jaar was het team bezig met het ontwerpen van een geschikte methode: het resultaat was een meetkit, bestaande uit twee verschillende soorten theezakjes en een flyer die te gebruiken is als weegschaal. Lees het bij behorende protocol.
Enthousiast over de bodem
De deelnemers blijken verrassend divers: TBI krijgt metingen binnen van gepensioneerden, maar ook van studenten en scholieren. Leren de deelnemers nu ook iets over wetenschap?Volgens Keuskamp zullen de mensen geen complexe inzichten opdoen over de bodemkwaliteit in verhouding met de zuurgraad en andere ingewikkelde processen. Wat hem betreft schuilt de waarde van het project eerder in het feit dat de deelnemers geënthousiasmeerd raken over de bodem, een deel van onze wereld waar meestal niet over na wordt gedacht. Opvallend genoeg, en onverwacht voor de initiatiefnemers, zijn het vooral educatieve instellingen die aan de haal gaan met het idee. Deze aanpak met theezakjes is immers een voordelige manier om te laten zien wat er nu precies gebeurt in de bodem. Van scholen tot Finland tot een basisschool in Zuid-Afrika, van de scouting in Oostenrijk tot de HAS, agrarische hogeschool in Den Bosch. Maar de methode wordt bijvoorbeeld ook door een agrarische organisatie aangewend om boeren meer te leren over hun bodem. Ook is er interesse in deze methode om inzicht te krijgen in de milieuschade na oorlog. Aandacht vanuit dergelijke grote organisaties had het team achter TBI niet verwacht. Zoals Dingemans stelt: "We hadden eerder gedacht om één op één met de theedrinker te maken te krijgen".
Inmenging
Het terugkoppelen van de resultaten is niet eenvoudig. Om iedereen persoonlijk feedback te geven over hun meting is haast ondoenlijk. De deelnemers zijn weliswaar bereid om mee te denken, maar niet alle suggesties zijn even bruikbaar. De wetenschappelijke vraag is zo complex dat deze eigenlijk alleen door en door te begrijpen is door mensen die daarin zijn opgeleid. Desondanks blijkt dat ook mensen die niet alle ins en outs van het klimaat kennen op een nuttige manier kunnen bijdragen aan het onderzoek. De resultaten van de tot nu toe uitgevoerde proeven zijn betrouwbaar. Het grote aantal metingen geeft een mooi gemiddelde. De hoeveelheid invoer zorgt ervoor dat eventuele ruis kan worden uitgefilterd. Het project heeft voor- en tegenstanders, elk met een eigen heldere mening. Wat betreft de voorstanders is het een unieke manier om deze vraag over afbraakprocessen, die al lang leeft onder ecologen, weer op te pakken. Sommige onderzoekers denken echter dat het niet werkt. Over inmenging door de media is het team achter TBI niet onverdeeld positief. Zo kan de eigenlijke doelstelling van het project uit zijn verband worden gehaald. “Met theezakjes klimaatverandering tegengaan!”, is een zin die vaak gebruikt wordt. Maar dat is helemaal niet wat de TBI pretendeert te doen. Zij willen immers afbraakprocessen bestuderen, om uiteindelijk meer te weten te komen over het klimaatprobleem. Hoe hun verhaal in de media verteld wordt is soms lastig te sturen. Daarom zorgen ze er bewust voor dat ze hun eigen onderzoeksvraag blijven benadrukken.
Keuskamp en Dingemans geven aan dat ze hebben onderschat hoeveel tijd het project kost. Het is voor hen een vrijetijdsproject dat ze uitvoeren naast het schrijven van hun proefschrift. Om het project echt van de grond te tillen is meer tijd en financiering nodig dan waarover ze nu beschikken. Het team heeft al wel over de methode van TBI gepubliceerd, bijvoorbeeld in het wetenschappelijk tijdschrift Methods in Ecology and Evolution. Citizen science zou er bij gebaat zijn als er meer projecten succesvol worden afgerond. "Dan is de bereidheid tot investering ook groter", stelt Dingemans. De TBI is nog op zoek naar (maatschappelijke) partners die qua doelstelling aansluiten bij het idee van het project en hen ondersteuning kunnen bieden. Het idee is om dan bijvoorbeeld een app te maken die kan fungeren als meetinstrument. Maar het ontwikkelen daarvan zal nog wat voeten in de aarde hebben. Joost Keuskamp en Bas Dingemans hopen om in de toekomst nog meer mensen bewust te maken van het belang van bacteriën en schimmels in onze bodem. De educatieve waarde van het project is in ieder geval in goede aarde gevallen. Keuskamp vindt dat een goed teken: het laat zien dat de methode ook op eigen benen kan staan, los van het team achter de TBI.
Meer lezen over citizen science?
Bekijk de voorgaande blogs in deze serie:
> Inleiding citizen science
> Muziek-app 'Hooked!' (Hooked! stond ook op Festival deBeschaving)
> Oorwurmen
> Tuinvogeltel-app
> Spel van de Gouden Eeuw
> Tel de zon
> Ja, ik wil!
> Fosfaat forever
> Plastap (De Plastap stond ook op Festival deBeschaving)
> Vliegkunstenaars
