Een eigen verhaal

Als jij aan een vreemde in één minuut uit moet leggen wie je bent, wat zou je dan zeggen? Vertel je over je sportieve instelling, je muzieksmaak, je jeugd of je werk? Deze identiteitsvragen zijn een modern 'probleem'. Waar mensen vroeger opgingen in vaste structuren, zoals rolverdeling en werk, hebben we nu meestal ruim twintig jaar om na te denken over de manier waarop we ons leven in willen delen en wie we nu écht zijn.

Continuïteit

Pedagoog en ontwikkelingspsycholoog prof. dr. Susan Branje legt uit in de laatste lezing van de reeks 'Ik/Jij/Wij' dat we onze identiteit kunnen begrijpen als het verhaal dat we over onszelf vertellen. Hierin zijn we vooral op zoek naar continuïteit: als ons zelfbeeld niet blijkt te kloppen, zorgt dat voor onrust. Daarbij gebruiken we anderen als spiegel, zij vertellen ons of we nou werkelijk zo aardig zijn als we zelf denken. Tijdens de puberteit beginnen we dit verhaal vaak te overdenken. Met nog een heel leven voor je, liggen alle mogelijkheden nog open, maar je moet wel nú kiezen. Branje legt uit hoe deze ontwikkeling verloopt. Jonge kinderen beschrijven hun identiteit vaak in termen die simpel, concreet en voor iedereen zichtbaar zijn: “Ik ben Emma, zes jaar en ik zit op voetbal” bijvoorbeeld. Op dat moment willen we vooral op mama en papa lijken, en is 'ons eigen verhaal' niet zo ingewikkeld. Tijdens de puberteit wordt dit verhaal complexer en raken we bewust van inconsistenties. Op zoek naar autonomie, identificeren we ons met onze vrienden, in plaats van onze ouders.

Van verwarring tot voltooiing

Maar een eigen identiteit vind je niet 'zomaar'. Psycholoog Erik Erikson beschrijft hoe deze zich kan ontwikkelen van verwarring tot voltooiing. Hij onderscheidt hierin vier stadia, afhankelijk van de mate waarin we ons verbinden, of juist op zoek zijn naar nieuwe mensen, groepen, of bezigheden om bij te horen. In het stadium van identiteits-verwarring hebben we niet het gevoel ergens bij te horen, maar zijn we er ook niet naar op zoek. Waar de vraag over het ik voor deze mensen dus nauwelijks een rol speelt, is het voor mensen in moratorium (Latijn voor uitstellen) van groot belang: zij hebben het gevoel nergens bij te horen, maar zijn daar wel naar op zoek. In tegenstelling tot deze twijfel, sluiten anderen de zoektocht al snel af: zij worden gewoon huisarts, omdat hun moeder dat ook is. Volgens Erikson is onze identiteit voltooid wanneer we weloverwogen keuzes hebben gemaakt over de dingen waar we ons aan willen verbinden.

Mijn verhaal

Uit Branjes overzoek blijkt dat jongeren met een dergelijk 'voltooid verhaal' gemiddeld minder problemen hebben dan degenen die nog zoekende zijn. Voornamelijk het moratorium, wanneer we hard op zoek zijn naar een identiteit, gaat gepaard met depressieve gedachten, gedragsproblemen en gepieker. Niet weten wie we zijn, is duidelijk geen prettig gevoel. Waar filosoof prof. dr. Joel Anderson vorige week liet zien dat onze autonomie erin is gelegen dat kunnen reflecteren op onze verlangens en gedrag, beaamt Branjes onderzoek dat wij ons beter voelen wanneer we ons eigen verhaal goed hebben doordacht en toegeëigend.

Verbeelding

Branje benadrukt dan ook dat communicatie helpt bij het vormen van een positief zelfbeeld. Door met anderen te praten komen we meer over onszelf te weten, en zo wordt ons zelfbeeld steeds meer een rond en 'kloppend' verhaal. Het vertellen van verhalen over wie je bent, helpt dus om je identiteit te vormen. Dit kan ook door verhalen te schrijven, en wellicht zelfs door verhalen te lezen: door in verbeelding mee te leven met bijvoorbeeld de ontwikkelingen in een goed boek, kun je experimenteren met de keuzes die je zelf zou maken.

In deze serie hebben we gezien dat onze identiteit voor een groot deel al in ons eerste levensjaar, door genen en omgeving bepaald wordt. Maar dit betekent niet dat we onvrij zijn, want door bewust over onze verlangens en handelingen na te denken, kunnen we ze toe-eigenen. Door in onze verbeelding te experimenteren met keuzes en levensvragen, en in gesprek met anderen, wordt ons verhaal steeds meer een eigen verhaal.

Kijk de lezing van Branje 'je bent je relaties' terug.