Afgelopen zaterdag riepen Frits Bolkestein, Paul Cliteur en Meindert Fennema in de Volkskrant op tot meer debat over controversiële onderwerpen. Ze loven een prijs uit van 15.000 euro en een troostprijs van 10.000 euro voor een essay over de vraag of “de teloorgang van het christendom in Europa het (zelf)vertrouwen in de Europese cultuur heeft ondermijnd”. Ze vinden dat vooral universiteiten zich meer moeten bemoeien met het debat. Dus, klim in je pen en pak die prijs!
Opvallend alleen al, is de titel die je essay krijgt: het gaat over teloorgang en over ondermijnd zelfvertrouwen. Heerlijk ouderwets doet het aan. Er is iets verdwenen, het christendom, en niet zomaar, maar het is teloor gegaan. We hebben iets verloren: het (zelf)vertrouwen in de Europese cultuur. Maar niet zomaar, het is ondermijnd. Wie dan die onderaardse gangen trok onder dat fundament van het zelfvertrouwen, daar moet het essay natuurlijk over gaan. Ik zie al een heel complot voor me.
Europees (zelf)vertrouwen
Afgezien van de vragen die dit meteen al oproept. Namelijk wie dit geld beschikbaar stelt? Komen bij mij meteen ook inhoudelijke vragen op. Gaat het christendom wel teloor? Of krijgt het alleen andere vormen, dan de deze week overleden Gijsen misschien propageerde? En ten tweede, de vraag of het Europese (zelf)vertrouwen zo vreselijk is ondermijnd? Ook op die vraag zou ik ontkennend antwoorden. De tablet en de iPhone zijn dan misschien niet in Europa ontwikkeld, maar alles wat er op te doen en te zien is, is toch wel te plaatsen in de Europese culturele traditie, de mooie en de lelijke kanten daarvan. En zelfs als we het over high culture hebben, dan leren nu niet alleen steeds meer Nederlandse kinderen viool spelen, liefst even mooi als Janine Jansen, maar is dat inmiddels ook het burgerlijk ideaal van Aziatische ouders.
Gematigde meningen
De schrijvers van de Volkskrant-bijdrage analyseren goed dat de verschillende meningen aan de universiteiten de laatste decennia veel gematigder zijn geworden. Zowel aan docenten- als aan studentenzijde. Ze stellen ook dat de politieke tegenstellingen binnen de universiteiten kleiner zijn geworden. Ze noemen dit zelfs intellectueel conformisme – van zowel links als rechts. Dit is een beetje jammer. Want is de crux nu niet net dat we zo moeilijk nog van links en rechts kunnen spreken? Hoe onderscheid je een links van een rechts idee? Behoudend versus vooruitstrevend? Inclusief versus ieder voor zich? Als je het op de politieke partijen van nu plakt, kom je er al niet uit. Stop de SP maar eens in een hokje? Is dat nu niet juist de reden dat we allemaal gematigd overkomen? Er is veel onrecht in de wereld, maar niemand ontkent dat meer. Over wie er iets aan kan doen, gaan de debatten wel. Neem het instorten van de kledingfabriek in Bangladesh vorige maand. Het nieuws verspreidt zich razendsnel en er zijn zo veel beelden dat niemand het kan ontkennen. Wie verantwoordelijk is en wie er wat aan kan doen, is wel onderwerp van gesprek. Maar die partijen kun je toch niet meer indelen in links of rechts?
Debatteren over gevoelige onderwerpen
De schrijvers stellen dat universiteiten zo veel mogelijk studenten binnen willen halen (dat is al achterhaald, trouwens) en dat ze, bang als ze zijn voor negatieve publiciteit, daarom geen sprekers met extreme opvattingen durven binnenhalen. Ik kan uit ervaring stellen dat ook niet-extreme opvattingen tot allerlei publiciteit leiden. Dat lijkt haast een autonoom proces. Volgens Bolkestein c.s. besteden universiteiten veel meer geld aan de organisatie van debat dan vroeger, maar in die debatten worden gevoelige onderwerpen bij voorkeur weggelaten. Ook hier kan ik schrijvers op beide punten ongelijk geven. Via nieuwe media kunnen meer mensen kennis nemen van lezingen en debatten, maar meer geld is er niet. En de onderwerpen die de stichting Werkelijkheid in Perspectief (die de essaywedstrijd uitschrijft) zelf via live debatten wil adresseren, zijn precies de zaken die door Studium Generale in Utrecht, maar ook elders in het land aan andere universiteiten, en net zo goed door faculteiten, aan de orde worden gesteld. Denk aan dierenrechten, waaraan ook de ethici en diergeneeskundigen vorig jaar een heel internationaal symposium wijdden. En de vraag of er sprake is van vooruitgang in de menselijke beschaving – hierover liet Studium Generale op 4 mei jongstleden Steven Pinker spreken. Euthanasie, war on drugs, oorlogsvoering en atheïsme en religie. Kijk er de websites van de universiteiten en hun Studium Generale maar op na.
Nieuwe vormen van debat
Er is iets anders aan de hand. Niet alleen het christendom en de Europese cultuur krijgen een andere vorm, ook het debat krijgt nieuwe vormen. De uitgangspunten, de waarden zijn onveranderd, maar we stellen ze op een andere manier aan de orde. We hebben geleerd dat in deze tijd, schuldgevoel en shock niet de reflectie opleveren waar we met debat op uit zijn. Daarvoor is er te veel informatie, zijn er te veel prikkels. Reflectie en leren vinden plaats in een veilige omgeving, terwijl extremen leiden tot shock, tot fight or flight gedrag: Tegen zijn of wegvluchten voor de werkelijkheid, die we net onder ogen wilden zien. Ook het doel van de nieuwe stichting.
Toch hebben de auteurs ook gelijk. We moeten niet te comfortabel worden, in onze post-materialistische, post-humanistische, post-moderne gedachten. Dus laten we de oproep van deze kritische denkers steunen. Extreme meningen zijn, zo denk ik te hebben geleerd na vele jaren, niet zo effectief in deze tijd, maar geef het een kans: Pak je pen en pak de prijs!
PS. Wel nog even checken wie dit geld nu echt beschikbaar stelt.
Dit stuk verscheen eerder op DUB (woensdag 26 juni 2013)
