Voor Micha de Winter betekent herdenken dat je je moet afvragen wat er precies gebeurd is tijdens de Tweede Wereldoorlog en de vele massaslachtingen die de wereld sindsdien heeft gekend. Op vrijdag 4 mei sprak pedagoog prof. dr. Micha de Winter de jaarlijkse herdenkingslezing uit in het Academiegebouw.
Daarin ging hij in op het herdenken van degenen die zich hebben opgeofferd voor onze vrijheid en waarom onderwijs en opvoeding zo belangrijk zijn voor het blijvend waarderen daarvan. 'We denken aan mensen die alleen vanwege hun afkomst, etniciteit of geaardheid als minderwaardig worden beschouwd en zonder enig mededogen de dood zijn ingejaagd.' Hoe heeft dat zo ver kunnen komen en, misschien nog belangrijker, wat kunnen we in onze tijd doen om herhaling in de toekomst te voorkomen?
Morele gemeenschap
Leren we onze kinderen eigenlijk wel voldoende wat medemenselijkheid en vrijheid zijn, en wat je ervoor moet doen en laten? Weten we bovendien zelf nog wel wat vrijheid is en hoe je anderen dezelfde vrijheden kunt gunnen als jezelf? Uitsluiting is helaas een krachtige manier om de interne gemeenschap te bevorderen. In een situatie van uitsluiting worden verschillen en tegenstellingen tussen mensen meer benadrukt dan overeenkomsten. Uitzichtloosheid en angst kunnen vreemdelingenhaat in het bijzonder aanwakkeren. Door 'de Ander' ook nog te dehumaniseren, zo stelt De Winter, zijn de laatste morele barrières geslecht. Het kan de mens tot verschrikkelijke daden aanzetten. De Holocaust is nog altijd het meest sprekende voorbeeld daarvan. Dit soort gedrag is te voorkomen door je 'scope of justice', met wie je je vereenzelvigt en met wie niet, de morele gemeenschap, uit te breiden.
Op reis in de gedachtewereld van anderen
Volgens Micha de Winter is het cruciaal voor het behoud van de open democratie en de humane samenleving om ons menselijk vermogen tot empathie te cultiveren, te beginnen bij kinderen. In navolging van De Winters favoriete filosofe Martha Nussbaum stelt hij dat je vrede en wereldburgerschap kunt 'kweken' door kinderen te leren kritisch te denken over zichzelf en eigen cultuur, waardoor zij de impliciete vanzelfsprekendheden van hun omgeving kunnen doorgronden. De Winter haalde ook Hannah Arendts idee van de 'enlarged mentality' aan: om waardering op te kunnen brengen voor het bijzondere, moeten mensen de verbeeldingskracht ontwikkelen om op reis te gaan in de gedachtewereld van anderen. 'Alleen zo kan worden vermeden dat waarheden van sommigen ontaarden in totalitarisme.'
De Winter eindigde zijn betoog met de oproep tot een constructieve, positieve houding gericht op verbetering en het voorkomen van eerder gemaakte fouten - zoals zijn eigen vader, een overlevende van het concentratiekamp die bijna alles verloor, hem liet zien. Het verhaal van zulke mensen moet worden doorgegeven omdat het ons leven in perspectief zet. Herdenken betekent ook het vertellen van zulke verhalen. Herdenken is een deel van de opvoeding.
Kijk de lezing van prof. dr. Micha de Winter hier terug.
