Van nature goed
Een van de meest invloedrijke ideeën van Jean-Jacques Rousseau heeft te maken met het verlangen naar echtheid en authenticiteit. Niet voor niets komen 'echt', 'puur' en 'zuiver' zo vaak in reclameslogans voor om de consument te overtuigen: met zo'n echtproduct zit je goed, is de boodschap. Deze buzzwords zijn eigenlijk al driehonderd jaar oud. Het authenticiteitsdenken is de erfenis van de Zwitsers-Franse Verlichtingsfilosoof, die met één been al in de Romantiek stond. Dit jaar is het 300 jaar geleden dat Rousseau werd geboren en 250 jaar geleden dat Émile ou l'éducation verscheen. Reden genoeg voor de vierdelige lezingenreeks Van nature goed, over de invloed van Rousseau op ons denken over wie we zijn en hoe we samenleven.
Vrij laten
In de Émilezet Rousseau zijn filosofie van opvoeding en onderwijs uiteen. Het kind is 'van nature goed' – het is de maatschappij die het met haar regeltjes in de verkeerde mal duwt. Om de natuurlijke goedheid te behouden en te vormen tot een morele volwassenheid, is het zaak het kind zoveel mogelijk vrij te laten. Dat is ook de manier om authenticiteit te waarborgen – die waarde die in onze tijd zo ontzettend veel nadruk krijgt. Cultuurfilosoof Maarten Doorman betoogt bijvoorbeeld in zijn onlangs verschenen boekje Rousseau en ikdat onze preoccupatie met echtheid – en met ons eigen ik – terug te voeren is op Rousseau (niet voor niets de eerste schrijver van een autobiografie – Bekentenissen – genoemd.)
Paradox
Strijden voor een 'groene' wereld maar wel de hele aardbol over reizen met vervuilende vliegtuigen en elke maand shoppen voor nieuwe look. We willen op Facebook graag spontaan en leuk overkomen, maar aan ons image laten we een hele regie en redactie voorafgaan, waarbij alle spontaniteit verloren gaat. En dat allemaal om maar te bewijzen dat jij je eigen ding doet, altijd jezelf blijft en je niets aantrekt van een ander – want is dat niet wat we onder 'echt zijn' verstaan?
Wat zijn echtheid en authenticiteit verder nog? Je kunt er blijkbaar trainingen in volgen, dat heeft ook de kersverse demissionair premier Mark Rutte gedaan. Maar dat hij die oefeningen in echtheid heeft gevolgd mag hij dan weer niet zeggen – da's niet authentiek. Zoals de kleine Émile vrij gelaten moet worden om zijn authentieke zelf niet met opgelegde lessen en opdrachten te verpesten. Zodra je aan je authenticiteit gaat werken, is het niet meer authentiek. Dat maakt het verlangen of streven naar echtheid paradoxaal en zodoende echt iets van deze tijd: het moderne individu is een tegenstrijdigheid.
Onderbuik
Waarom streven we nog naar echtheid als die fundamenteel paradoxaal is en zo moeilijk te verenigen met het op image en consumptie gefixeerde moderne leven? Rousseau heeft daar een antwoord op: het gevoel dat wij zijn vervreemd van onze ware aard borrelt, zeker in onze hoogtechnologische maatschappij, in de onderbuik.
Kom luisteren en meepraten over driehonderd jaar Rousseau bij Van nature goed. De eerste lezing is op dinsdag 8 mei. Prof. dr. mr. Herman Philipse spreekt dan over de Verlichting – al drie eeuwen actueel.
