Underground
aldus Thomas van Aalten op de derde lezing van Underground. Van Aalten – zelf in de dertig – ziet bij de tieners en jonge twintigers van nu lethargie. Passiviteit en vooral onverschilligheid zouden kenmerkend zijn voor onze generatie. De meesten van ons zijn opgegroeid met alle aandacht en spullen die ons hartje begeerde: onze ouders zijn als het ware onze beste vrienden.
De jaren '70 en vooral de jaren '80 waren, net als nu, jaren van crisis en werkloosheid. Toen was er echter een grote undergroundscène van punks, die een tegenreactie boden. Het zou logisch zijn als wij nu ook, als jeugd in tijden van crisis, stappen ondernemen zoals toen. Maar daar lijkt geen animo voor te zijn. Een groot verschil met toen is dat we geen generatiekloof voelen. Ik ben tegen veel dingen, maar niet tegen een generatie die mij niet begrijpt of tegen 'het systeem'. Protest voeren, waarom zou ik? Misschien heeft de welvaart ons wel gemakzuchtig gemaakt, wat ons ervan weerhoudt te rebelleren en de revolutie te voeren die volgens de sprekers van Underground juist in tijden van crisis zo hard nodig is.
Toch blijft de vraag knagen die zowel Thomas van Aalten als Caroline Nevejan stelde: zijn wij echt zo verdoofd en zo anders dan vroegere generaties, zoals de punkers in de jaren '80? Of hebben wij als vroege twintigers toch meer gemeen met de punkbeweging dan we zelf denken?
Punk
De punkscène werd in de derde lezing van Underground uitgelicht als het tegenovergestelde van onze generatie. Bij punk ging het om actie, om herrie schoppen en je afzetten tegen de maatschappij. Eerst was het te goed, dat was saai. Toen was het te slecht, wat ook weer reden was voor verzet. Het motto: 'Do it yourself'. Punk daagde uit tot denken en doen, zegt Leonor Jonker. Zo ontpopte de underground-punkscène zich begin jaren '80 snel tot een manier van leven. Een eigen 'ondergrondse' culturele wereld bloeide, met eigen tijdschriften, muziekwinkels, politieke partijen, uitgaansgelegenheden en galeries. En de graffitiscène, die toen nog in haar kinderschoenen stond.
Toch moesten ook punks aan de spelregels van de moderne maatschappij geloven. Er ontstond evengoed commercie rondom 'punk zijn', zoals kleding, muziek en uitgaansgelegenheden. De piratentelevisie was een medium van rebellie, maar er werd volgens Martijn Haas op zeker moment ook grof geld aan werd verdiend (door porno en reclame uit te zenden bijvoorbeeld). Daarnaast was er ook binnen de punkbeweging sprake van hiërarchie. Zoals Caroline Nevejan in haar lezing aangaf: uiteindelijk werd ook binnen de anarchistische punk- en kraakbeweging naar een bepaalde structuur toegewerkt. Of je werd extreem. De punkscène lijkt misschien toch meer op ons dan in eerste oogopslag gedacht.
Underground in 2012
Hoewel punk alweer verleden tijd lijkt, heeft de crisis ons onverwacht toch stiekem een kleine renaissance van de 70's en 80's gegeven. In eerste instantie in de meest zichtbare, commerciële zin. Kledingwinkels als de H&M hangen vol met spijker- en leren jasjes, maar ook binnen de muziek, kunst en literatuur herontdekt men de 'stijl' van de jaren '80. In de jaren '80 ontkwam de beweging er niet aan, en ook in 2012 hebben commercie, kunst en cultuur weer hun zinnen op de punkscène gezet.
Interessanter is hoe er nu 'underground' gerebelleerd wordt. De creatieve, antiautoritaire protesten uit de jaren '80 zijn nu op een aantal uitzonderingen na, zoals Occupy, niet zozeer op straat te vinden, maar vooral op het web. Hier verenigt de mainstream zich in een 'underground cultuur', want wordt er niet massaal gehackt en gedownload? Films en muziek ongelimiteerd met elkaar uitwisselen: het mag niet, maar toch doen we het. Misschien denken we er niet echt bij na, maar het is wel een anti-actie, een tegenbeweging. Naast het downloaden zijn er ook subtielere vormen van protest. Onder mijn vrienden zie ik een steeds grotere irritatie ten opzichte van commercie. We luisteren niet meer naar mainstreammuziek, maar vinden online onze eigen bandjes, kijken minder televisie want we zijn de reclame zat. Velen zijn ons zijn vegetariër, want we zijn de bio-industrie zat. Steeds vaker merk ik om me heen dat we onbewust 'tegen zijn', al is het maar op een subtiele manier.
Protest van nu
Wellicht hebben de sprekers van de Underground-serie het protest van deze tijd over het hoofd gezien. Het protest van toen is niet het protest van nu. Wij hebben geen generatiekloof en Nederland is niet te goed, of te slecht. Wij protesteren zoals onze generatie is opgegroeid: individualistisch, wellicht wat minder uitgesproken maar zeker aanwezig, en om andere redenen. Ja, we zijn mediaverslaafd, maar we worden langzaam wakker geschud en de irritatie groeit, althans in mijn directe omgeving. In een maatschappij waar veel meer mag en kan dan in de jaren '70 en '80 lijkt een aandachttrekkende beweging als de punkscène minder nodig en vooral minder effectief te zijn. Underground leeft, ook in 2012. Maar dan kleiner en veelvormiger.
Kijk de laatste lezing hier terug: Van underground tot commercie in muziek, kunst en tv.
